Paul Verheijen
Hoofdmenu Zoeken Aanvullingen E-mail Actueel Site info Bijbel Exposities Films Heiligen Steden Kunstenaars Boeken Exegese


Hoofdmenu Aanvullingen E-mail Site info Actueel

ARENT DE GELDER

Koningen uit het Eerste Testament

Oosterse heersers

De weelderig geklede oosterse heersers op deze drie schilderijen van Arent de Gelder hebben alle attributen van macht, waaronder een exotische tulband die rijkelijk is omwonden en versierd met parels, een kostbare hermelijnen mantel en een gouden scepter. Identificatie van de drie is niet eenvoudig. Dit is een poging:
  • Ahasveros (1)
    De Perzische koning uit het boek Ester. Achter hem staat Haman.
  • David (2)
    Koning David werd na zijn troonsbestijging traditioneel afgebeeld als een oude man met een baard.
  • Salomo (3)
    We zien een koning die gebukt gaat onder wereldse zorgen. Met zijn ogen neergeslagen en verduisterd in de schaduw en een gezichtsuitdrukking die resoluut maar gedempt is, staart hij naar rechts, ongetwijfeld diep nadenkend over kwesties van morele en ethische consequenties. De specifieke zaken die aan deze heerser zijn voorafgegaan, zijn niet bekend, grotendeels omdat het schilderij een fragment is van een historieschilderij dat oorspronkelijk veel groter was. Op een gegeven moment is het doek aan de linkerkant bijgesneden.
    Het jeugdige uiterlijk en de baardloosheid suggereren dat hij koning Salomo is. Het is denkbaar dat de volledige scène Salomo weergeeft die oordeelt over de twee hoeren, die beiden beweerden de moeder van hetzelfde kind te zijn. In die scène (Salomonsoordeel) wordt Salomo traditioneel afgebeeld als een jonge koning op de troon, die regelmatig een oordeel velt terwijl hij met zijn scepter naar beneden wijst. Er zijn talloze afbeeldingen van deze compositie.

Krastechniek

De Gelder, Rembrandts laatste leerling, bleef zijn hele carrière trouw aan de late expressieve stijl van zijn leermeester, ook tegen de heersende classicistische mode in. Hoewel zijn gevoel voor vorm minder stabiel was dan dat van Rembrandt, was zijn palet avontuurlijker en kleurrijker, mede door het effectieve gebruik van kleurgronden en andere onderlagen. Hij varieerde zijn verftoepassing om verschillende stoffen en patronen weer te geven. Hij kraste het uiterlijk van het borduurwerk of de draden van de franje weg met de punt van zijn verfkwast, of op welke manier dan ook. Deze schilderijen zijn voorbeelden van deze techniek, want zulke krassen in de natte verf, zowel brede als dunne, komen overal op de kleding van de afgebeelde koning voor. Het kenmerkende warme palet van De Gelder en zijn rijk geschakeerde verftoepassing hebben het vermogen de oppervlaktekwaliteiten van verschillende materialen op een suggestieve manier vast te leggen.
Op basis van stilistische vergelijking is het moeilijk om deze schilderijen precies te dateren, omdat De Gelder ze niet signeerde.

Uitvoerige informatie over het derde werk is te vinden op The Leiden Collection.
Arent de Gelder (1645-1727)

1 - Ahasveros en Haman (1680-1684)
Olieverf op doek, 139 x 117 cm
Birmingham - The Barber Institute of Fine Arts

2 - Koning David (1680-1685)
Olieverf op doek, 110 x 115 cm
Amsterdam - Rijksmuseum

3 - Een koning uit het Eerste Testament, vermoedelijk Salomo (1685-90)
Olieverf op doek, 105 x 95 cm
The Leiden Collection
2016 Paul Verheijen / Nijmegen