HUBERTUS GOLTZIUS
Laatste Oordeel
Zevenkoppige draakIn het laatste bijbelboek boekt de aartsengel Michaël een overwinning op Satan die daar wordt voorgesteld als een zevenkoppige draak.Er verscheen een tweede teken in de hemel: een grote, vuurrode draak, met zeven koppen en tien hoorns, en op elke kop een kroon. Met zijn staart sleepte hij een derde van de sterren aan de hemel mee en smeet ze op de aarde. De draak ging voor de vrouw staan die op het punt stond haar kind te baren, om het te verslinden zodra ze bevallen was. Maar toen ze het kind gebaard had – een zoon, die alle volken met een ijzeren herdersstaf zal hoeden –, werd het dadelijk weggevoerd naar God en zijn troon. De vrouw zelf vluchtte naar de woestijn. God had daar een plaats voor haar gereedgemaakt, waar twaalfhonderdzestig dagen lang voor haar gezorgd zou worden. Toen brak er oorlog uit in de hemel. Michaël en zijn engelen bonden de strijd aan met de draak. De draak en zijn engelen boden tegenstand maar werden verslagen; sindsdien is er voor hen in de hemel geen plaats meer. De grote draak werd op de aarde gegooid. Hij is de slang van weleer, die duivel of Satan wordt genoemd en die de hele wereld misleidt. Samen met zijn engelen werd hij op de aarde gegooid. Toen hoorde ik een luide stem in de hemel zeggen: ‘Nu zijn de redding, de macht en het koningschap van onze God werkelijkheid geworden, en de heerschappij van zijn messias. Want de aanklager van onze broeders en zusters, die hen dag en nacht bij onze God aanklaagde, is ten val gebracht. Zij hebben hem dankzij het bloed van het lam en dankzij hun getuigenis overwonnen. Met de dood voor ogen hechtten ze niet aan het leven. Daarom: juich, hemel, en jullie die daar wonen! Maar wee de aarde en de zee: de duivel is naar jullie afgedaald! Hij is woedend, want hij weet dat hij geen tijd te verliezen heeft.’ |
Onbekend als schilderHubertus Goltzius stamde uit Würzburg, de geboortstad van zijn voorvaderen, maar is zelf geboren in Venlo.Hij was humanist, beeldend kunstenaar en drukker en genoot vooral bekendheid omdat hij autoriteit was op het terrein van de penningkunde, de numismatiek. Karel van Mander schrijft in zijn Schilderboek dan ook voornamelijk over hem als numismaticus, want van wat hij in de schilderkunst, dus met verf, heeft gepresteerd, weet ik niet veel. In 1544 ging Hubertus Goltzius in de leer in Luik bij de schilder en graveur Lambert Lombard (1505-1566), twee jaar later vestigde hij zich in Antwerpen. Hij trouwde met Elisabeth Verhulst met wie hij zeven kinderen kreeg. In opdracht van het stadsbestuur van Venlo, schilderde Goltzius het hier afgebeelde paneel in 1577. Het is het enige schilderij dat met zekerheid aan hem kan worden toegeschreven. Hij signeerde het namelijk midden onder: HUBERTUS HERBIPOLITANUS – INVENTOR FECIT Hubertus uit Herbipolis (= Würzburg) - de bedenker heeft het gemaakt. In de stadsrekening van Venlo over het jaar 1577 staat wat hij in totaal betaald heeft gekregen: 354 gulden en 71 dubbelstuivers. Tot 1993 heeft het in het Venlose stadhuis gehangen. Venlo bestond toen 650 jaar en het zwaar vervuilde paneel werd gerestaureerd. Gedeeltes die al decennia verborgen gingen onder een laag roet en nicotine, kwamen tevoorschijn. Het Laatste Oordeel was weer in de staat zoals Venlonaren het op het einde van de zestiende eeuw hadden gezien. Het was in de zestiende eeuw niet voor iedereen een genoegen met het paneel geconfronteerd te worden. Staande tegenover het werk kregen nogal wat misdadigers een doodvonnis over zich uitgesproken. Het hing namelijk in de kamer waar recht werd gesproken door de schepenbank, de lokale rechtbank waarin schepenen zitting hadden. Schilderijen met dit onderwerp hingen er ook om de leden van de schepenbank in te prenten rechtvaardig te oordelen. Bij het laatste oordeel zou er door de hemelse rechter, Christus, over iedereen geoordeeld worden, dus ook over de rechters van de schepenbank. Het is de vraag of Goltzius zich hier houdt aan de traditionele iconografische tweedeling: de rechtvaardigen links (namelijk rechts van Christus) en de verdoemden rechts. Zijn de naakte mensen rechtsonder veroordeeld tot de afdeling in de hel en de mensen linksonder niet? De schrik valt van vrijwel alle gezichten af te lezen, ze deinzen terug. De hel bevindt zich precies in het midden en vlammen slaan eruit omhoog. Zal de zevenkoppige draak uit de Apokalyps (zie citaat) de verdoemden het hellevuur insleuren? |
|
Hubertus Goltzius (1526-1583)
Laatste Oordeel (1577) Olieverf op paneel, 126 x 242 cm Venlo - Limburgs Museum |