PIETER DE GREBBER
Het vinden van Mozes
Twee versiesHet dramatische verhaal van het vinden van Mozes in het rieten mandje was om vele redenen van groot belang voor christenen, niet in de laatste plaats omdat het werd opgevat als prefiguratie van het verhaal van Jezus' vlucht naar Egypte, dat vertelt over de ontsnapping van Jezus aan een soortgelijk bloedbad van joodse zuigelingen. Het verhaal van Mozes, die zou opgroeien om de Israëlieten uit hun slavernij te leiden toen ze de Rietzee overstaken naar het Beloofde Land Kanaän, vond weerklank bij 17e-eeuwse Nederlanders. De Verenigde Provinciën waren onlangs zelf bevrijd van de Spaanse onderdrukking onder leiding van Willem de Zwijger, die vaak allegorisch met Mozes werd geassocieerd. Net als Mozes stierf Willem voor het einde van de bevrijdingsstrijd.Pieter de Grebber heeft de hoofdpersonen in sterk, diffuus zonlicht geworpen en tegen een donkere achtergrond geplaatst. De meeste zijn in profiel gezien en gesitueerd langs een diagonaal die van het riet aan de waterkant rechtsonder naar de dochter van de farao leidt, die links op de oever zit. Centraal staat het plechtige moment waarop het kind in de armen van de dochter van de farao wordt gelegd. Deze daad weerspiegelt de beklimming van Mozes van een zekere dood naar zijn geëerde positie aan het Egyptische hof. Het linkerschilderij is mogelijk een onvoltooid werk. In vergelijking met De Grebbers andere schilderijen uit deze periode zijn de figuren dun geschilderd en is een groot deel van de achtergrond onduidelijk en onopgelost. De weergave van de figuren is ook minder gedetailleerd dan in andere werken uit de vroege jaren 1630. Het is waarschijnlijk dat De Grebber schilderde voor een opdracht die hij om de een of andere reden niet afmaakte. In 1634 maakte hij een grotere en heel andere versie (rechterafbeelding) met een meer gecentraliseerde, symmetrische compositie. De opstelling van dat schilderij was gemodelleerd naar de traditionele Italiaanse renaissance Sacra Conversazione, waarin de op de troon geplaatste Madonna met kind wordt omringd door heiligen. Hoewel het linkerschilderij losjes geborsteld en ogenschijnlijk onvoltooid is, kan het geen voorstudie zijn voor het rechterschilderij, omdat dit werk niet alleen een horizontaal formaat heeft in plaats van verticaal, maar de compositie is ook gespiegeld. Een ander verschil is dat de dochter van de farao in het rechterwerk vergezeld wordt door Europese bedienden in plaats van Afrikaanse. De compositorische verschillen tussen deze twee werken zijn onthullend en wijzen op de evolutie van De Grebbers stijl van friesachtige en diagonale composities in de vroege jaren 1630 naar grootsere, meer hiëratische en symmetrische arrangementen van figuren in het midden van de jaren 1630. |
RegelsIn 1649 schreef De Grebber een traktaat met de titel Regulen welcke by een goet Schilder en Teyckenaar geobserveert en achtervolght moeten werden. Hierin stonden elf regels opgesomd waaraan de ware classicistische schilder zich diende te houden. Hoewel de classicisten zwoeren bij zulke regels, werden deze niet altijd even strak nageleefd.Regel 3 luidde: 'Het belangrijkste element van het verhaal moet op de voorgrond komen in het meest aantrekkelijke deel van het werk.' De Grebber plaatste in de voorstelling het kind centraal op de voorgrond en baadde dat gebied in gloeiend licht. Regel 7 was: 'Er moet voor worden gezorgd dat de figuren niet alleen daar staan, geïsoleerd van elkaar, maar ze moeten met elkaar worden verbonden zodat ze tot leven komen door hun interactie.' In beide werken zijn alle personages met elkaar verbonden door hun bewegingen, blikken en gebaren. De twee versies van het vinden van Mozes bieden twee heel verschillende, maar even effectieve oplossingen voor het probleem om dit bijbelse verhaal gracieus en helder te vertellen. De Grebbers prestaties hebben een helderheid en ordening die kenmerkend zijn voor de klassieke traditie in de Nederlandse kunst in de eerste decennia van de Gouden Eeuw. Meer informatie is te vinden op The Leiden Collection. |
|
Pieter de Grebber (±1600-1652/53)
Het vinden van Mozes Olieverf op paneel, 86 x 65 cm (1632-34) (linkerafbeelding) The Leiden Collection Olieverf op doek, 170 x 229 cm (1634) (rechterafbeelding) Dresden - Gemäldegalrie Alte Meister |