MATTHIAS GRÜNEWALD
Isenheim altaar - Aanzicht 3
Linkerpaneel
Het derde aanzicht tenslotte was mogelijk alleen geopend op 17 januari. Op de zijpanelen toont Grünewald scènes uit het leven van Antonius. Op het linkerpaneel is Antonius op bezoek bij de heilige Paulus van Thebe. Traditiegetrouw is deze gekleed in enkel palmbladeren. Linksboven een raaf met een half doormidden gesneden brood in zijn snavel. De afgebeelde planten werden door de Antonieten gebruikt bij de bestrijding van het Antoniusvuur. Met enige zekerheid heeft men er circa 15 weten te identificeren. Zelfs als niet alle planten duidelijk kunnen worden geïdentificeerd, zo lijkt toch elk van hen op enigerlei wijze het "welzijn van de mens” te dienen. In de Antonius-balsem, waarvan men een recept heeft gevonden, komen alleen de twee weegbree soorten voor en opvallend genoeg, niet de andere planten. Maar wellicht zijn er nog andere recepten waarin dat wel het geval is. Men vermoed in ieder geval dat die andere planten van het schilderij als ingrediënten van de Antonius-wijn — Saint Vinaigre — beschouwd moeten worden. De aanwezigheid van ijzerkruid zou dat kunnen bevestigen, want ijzerkruid werd opgelost in wijn en werd als ontgiftend middel toegediend. Het kan dus een heel belangrijk ingrediënt in de Antonius-wijn geweest zijn. |
Houtsnijwerk Nicolas Hagenauer Als een god troont Antonius met tau-staf en een klein varken aan zijn voeten. Sinds enkele jaren zijn de figuurtjes aan zijn voeten teruggeplaatst. Het zijn hulpzoekers die Antonius een haan en een varken aanbieden. Antonius zit tussen de kerkvaders Augustinus (links met bisschopsmijter en staf) en Hiëronymus. Augustinus is hier waarschijnlijk afgebeeld omdat de regels van de Antonietenorde gebaseerd zijn op de kloosterregels van Augustinus. Aan zijn voeten knielt Jean d’ Orlier, de vermoedelijke opdrachtgever voor het houtsnijwerk. Rechts staat Hiëronymus met de galero, de kardinaalsmuts, met zeer lange fiocchi, kwasten, en de leeuw aan zijn voeten. Deze heilige is mogelijk afgebeeld omdat men meende dat hij de eerste was die een biografie over Antonius had geschreven. In zijn hand houdt hij een buidelboek * (de Antoniusbiografie?). * Middeleeuws type boek vooral gebruikt door reizigers die ook gebedenboeken bij zich wilden hebben; het heeft een verlengd stuk van het omslag, vaak buidelvormig en van flexibel en sterk beschermend zeemleer, dat onder het boek uitsteekt, omgeslagen kan worden en aan een riem of gordel gehangen. |
Rechterpaneel
Op het rechterpaneel is de verzoeking door demonen in de gedaantes van monsterlijke dieren uitgebeeld die Antonius van zijn geloof proberen af te helpen.
Linksonder een lijder aan het Antoniusvuur. Rechtsonder een papier met daarop de Latijnse tekst Ubi eras Ihesu bone ubi eras quare non affuisti ut sanares vulnera mea. (Waar was u goede Jezus, waar was u, Waarom bent u niet gekomen om mijn wonden te genezen). Deze tekst zou Antonius volgens de legenden hebben uitgesproken tijdens de verzoeking. Antonius wijst dan ook met zijn stok naar dit briefje. Het heeft daarmee dezelfde functie als een tekstballon in onze hedendaagse strips. En uiteraard fungeert de tekst als gebedsoproep voor de Antoniusvuurlijder die naar het schilderij kijkt. |
Predella De sokkel toont dan Christus met de twaalf apostelen bij het Laatste Avondmaal, gemaakt door Desiderius Beichel, hoewel dit ook bestreden wordt. Christus bevindt zich in het middelste van de vijf raamwerken, de twaalf apostelen flankeren hem in vier groepjes van drie. Zoals de sokkel het fundament van het altaar is, zo worden Christus en de twaalf apostelen letterlijk uitgebeeld als fundament van de Kerk. |