RAFAËL
Ansidei retabel
HoofdpaneelGiorgio Vasari schrijft in zijn Vite dat Rafaël toen hij terugkeerde naar Perugia in de Ansideikapel in de kerk van de fraters servieten de hier afgebeelde paneelschildering maakte van Onze-Lieve-Vrouw met Johannes de Doper en Nicolaas.Uit documenten valt op te maken dat Niccolò di Filippo di Ansideo de opdrachtgever geweest is. Zijn zoon heette Giovanni, hetgeen de aanwezigheid van Nicolaas en Johannes de Doper op het paneel verklaart. Johannes als oudste en belangrijkste van de twee, staat aan de (hoger in aanzien beschouwde) rechterzijde van Maria. Het retabel lijkt te zijn gedateerd op de zoom van Maria's gewaad met MDV, of MDVI, of MDVII en is beïnvloed door retabels die in Perugia gebruikelijk waren, maar toont ook Florentijnse invloeden wat betreft het kleurgebruik. De Madonna met het Christuskind zit op een verhoogde troon versierd met houtsnijwerk en een baldakijn onder fictieve gewelven met uitzicht door een tongewelf op een landschap. Twee met juwelen versierde kruisjes hangen - contrasterend met het heldere blauw van de achtergrond - vanaf het baldakijn aan een ketting (of twee kettingen?) van rode koraalparels die de toekomstige bloeddruppels van Christus symboliseren. De inscriptie .SALVE.MATER.CHRISTI is vanaf de architraaf van de troonknoppen naar de kijker gericht. Johannes de Doper is te herkennen aan zijn bruine kameelharen ondermantel, een processiekruis waarschijnlijk van bergkristal en zijn wijzende vinger naar Jezus. Nicolaas draagt bisschoppelijke gewaden en een staf, maar zijn meest markante attribuut bestaat uit de drie gouden appels aan zijn voeten. Net als in verschillende eerdere schilderijen verwijst Rafaël ook door middel van een boek naar het toekomstige lijden van Christus. In dit retabel ligt op de knie van Maria een opengeslagen geïllustreerd getijdenboek. Maria wordt hierdoor geschilderd als een vrome vrouw. Het Christuskind kijkt in het boek, terwijl zijn moeder met de vingers van haar linkerhand naar tekstregels of afbeeldingen lijkt te wijzen. Vanwege de vergelijkbare combinatie van boek, het Christuskind en de Madonna mogen we aannemen dat er in dat getijdenboek een toespeling op het lijden van Christus te bidden valt. Het gebaar en de blik van Johannes de Doper verwijzen ook naar de Passie; terwijl hij met zijn rechterhand wijst naar het Christuskind als de toekomstige Verlosser ('Zie het Lam Gods'), lijkt hij in vervoering te kijken naar het linkerkruisje dat aan het baldakijn aan de koraalketting naar beneden hangt. Ook in dit retabel combineert Rafaël de Madonna in trono met de Sacra Conversazione. De setting is het interieur van een kapel. Een verklaring hiervoor is dat het retabel niet binnen in de kapel was geplaatst, maar voor een pilaar ervoor. |
Predella Op de bewaard gebleven extreem gekleurde predella-afbeelding is Johannes de Doper te zien, die gekleed zoals op het hoofdpaneel en staande op een heuveltje, preekt tot een kleine groep mannen en kinderen in ontspannen houdingen. De resterende beeldruimte wordt opgevuld door verdere figuren in het midden en aan de linkerrand. In tegenstelling tot de rechtergroep besteden zij weinig tot geen aandacht aan de prediker. Dit verschil in karakterisering van beide groepen kan moeilijk toevallig genoemd worden. De figuur precies in het centrum is geschilderd als een hogepriester of tenminste als behorend tot de groep mensen links die afgebeeld zijn als joden vanwege hun conische hoeden. Rafaël plaatst deze joden dus tegenover de 'normale' eenvoudige gelovigen. |
|
Raffaello Sanzio (1483-1520)
Pala Ansidei (1504-06) Olieverf op hoofdpaneel, 209 x 148 cm Predica di san Giovanni Battista Olieverf op predella-paneel, 26 x 53 cm Londen - National Gallery |