REMBRANDT
Visitatie
Katholiek onderwerpDe visitatie is binnen de religieuze schilderkunst vaak onderdeel van cycli die het leven van Maria afbeelden. Het is een typisch katholiek onderwerp omdat Maria-verering niet of nauwelijks plaatsvindt binnen de hervorming in Nederland. Het is daarom verrassend dat Rembrandt koos voor het onderwerp, terwijl zijn klanten allemaal protestanten waren.Rembrandt had een vader die deel uitmaakte van de hervormde kerk, maar zijn moeder was katholiek. Het is niet goed bekend tot welke religieuze stroming Rembrandt behoorde of zichzelf rekende. Het afbeelding van dit katholieke onderwerp kan een aanwijzing zijn dat hij zich beter thuisvoelde binnen het katholieke geloof. Katholieke kerken waren in Rembrandts tijd verboden in Nederland. Sommige kunsthistorici claimen juist dat Rembrandt wel protestant was. Daarom zou Elisabet Maria niet direct aankijken, maar meer naar boven kijken. In dat geval zou je het schilderij een hervormde weergave van een katholiek onderwerp kunnen noemen, waarin de verering van God veel belangrijker is dan die van Maria. |
NederigenOp het schilderij zien we de ontmoeting van Maria (rechts in blauw) en Elisabet (links in rood). Over het algemeen wordt Elisabet veel ouder afgebeeld dan Maria. Links van Elisabet is haar man, Zacharias, geschilderd. Hij steunt op een knecht. Ook Maria heeft een hulpje bij zich, een Afrikaanse vrouw. Dit is vrij ongewoon voor een afbeelding van de Visitatie. Mogelijk is dit een verwijzing naar een passage uit het Magnificat:Hij toont zijn macht en de kracht van zijn armRembrandt zou dan zo de mensen die weinig aanzien hadden in de gouden eeuw een prominente plek op het schilderij gegeven hebben. Rechtsonder zien we een man met een ezel bovenkomen. Is dit de ezel waarop Maria de reis naar Elisabet heeft afgelegd? Is de man misschien Jozef die met haar is meegekomen hoewel de bijbeltekst dit niet nadrukkelijk vermeld? Of verwijst de ezel al naar de vlucht naar Egypte die Maria later met Jozef en Jezus zal maken vlak na de geboorte? Rembrandt heeft Jozef gekleed als een simpele man (omdat hij timmerman was?). Het is een groot verschil met de dure kleren van priester Zacharias. Ook de prominente plek van Zacharias en de plek op de achtergrond van Jozef, zegt iets over hoe onbelangrijk Jozef werd gevonden in de 17e eeuw. |
DierenDe pauw links onder in de hoek heeft al jongen gekregen. Het is een verwijzing naar de zwangerschappen van Elisabet en Maria. De pauw is bovendien het symbool van Jezus’ onsterfelijkheid, doordat heel lang (ten onrechte) is gedacht dat het vlees van de pauw nooit verging.Prominent in beeld is ook een hond weergegeven, die kan worden opgevat als een symbool voor trouw. Hiermee wordt voor de geboorte van Johannes de Doper al getoond dat hij trouw zal zijn aan Jezus. Het afbeelding van honden in bijbelse kunst is opvallend, omdat in de bijbel vrijwel uitsluitend negatief over honden wordt gesproken. Het is en verachtelijk dier dat men gerust onrein vlees mag toewerpen (Exodus 22:30). |
LocatieRembrandt heeft voor zijn weergave van de visitatie een kenmerkend lichtgebruik gekozen. De ontmoeting van Elisabet and Maria lijkt ’s avonds na zonsondergang te zijn. Rembrandt kan de omhelzing van Maria en Elisabet zo mooi uitlichten.Op de achtergrond van het schilderij is in de schaduw een grote stad (Jeruzalem?) te zien. Volgens de bijbel woonden Elisabet en Zacharias in een stad in het bergland van Judea (Lucas 1:39-40). Hoewel de exacte naam van de stad niet wordt genoemd, wordt traditioneel aangenomen dat zij in de stad Ein Karem woonden, nu een wijk in het westen van Jeruzalem is. Hier staan dan ook de 17e-eeuwse Johannes de Doper-kerk (op de plaats waar Johannes werd geboren) en de Visitatie-kerk die in 1935 werd gebouwd op de ruïnes van eerdere kerken vanaf de 4e eeuw. In de crypte van deze kerk bevindt zich een rots waar volgens de traditie Johannes als kind werd verborgen tijdens de kindermoord in Betlehem. |
|
Rembrandt Harmanszoon van Rijn (1606-1669)
Visitatie (1640) Olieverf op paneel, 57 x 48 cm Detroit - Institute of Art |