JOSÉ DE RIBERA

Donatus van Arezzo

Verwisselingen

Op de heiligencanon staan een kleine twintig mannen met de naam Donatus. Niet verwonderlijk dat hun hagiografieën vaak verwisseld werden of dat er elementen werden 'geleend' van een andere Donatus. De legende van Donatus van Arezzo is te vinden in hoofdstuk 111 van de Legenda Aurea. Jacobus de Voragine somt hier acht wonderen van Donatus op. Een daarvan heeft Jusepe de Ribera hier uitgebeeld:

Enige dagen later ontsliep bisschop Satyrus in de Heer en de hele geestelijkheid koos Donatus tot bisschop. Op een dag, zo vertelt Gregorius in zijn Dialogen, ging het volk aan het eind van de mis te communie en gaf de diaken aan hen die de hostie hadden ontvangen het bloed van Christus te drinken. Plotseling drongen heidenen de kerk binnen; de diaken kwam te vallen en brak de heilige kelk. Hijzelf en het hele volk waren zeer bedroefd, maar Donatus zocht de scherven van de kelk bij elkaar, sprak een gebed en herstelde hem in zijn oude vorm. Een klein stukje had de duivel echter verstopt en dat ontbrak nu aan de kelk; maar het is wel een getuigenis van dit wonder. Wat de heidenen betreft, bij het zien van dit wonder bekeerden zij zich en tachtig van hen ontvingen het doopsel.
^{(Legenda Aurea 111,21-25)}

Volgens de Legenda Aurea is Donatus als martelaar onthoofd omstreeks het jaar 380, maar historische bronnen over zijn dood ontbreken. Hij wordt in het Roomse Martelaarsboek herdacht op 7 augustus waarbij vooral het kelkwonder wordt vermeld.

Mis

Tot 1963 meende men dat dit schilderij, een van de laatste van Ribera, de Mis van Gregorius voorstelde. Duidelijk is echter dat Ribera het moment verbeeldt van ontsteltenis dat volgt op de val van de kelk, terwijl een van de assistenten van Donatus, knielend, probeert de stukjes glas in een doek te verzamelen. Donatus lijkt een stukje op te pakken om er de kijker getuige van te laten zijn.

Kunsthistorici beschouwen dit schilderij als een van de meesterwerken van de Napolitaanse schilder, de chromatische intensiteit en de verfijnde behandelingsdetails van de verschillende stoffen, met name de liturgische gewaden. Het subtiele gebruik van licht en duisternis maakt Ribera tot echte caravaggist.

José (Jusepe / Giuseppe) de Ribera (Lo Spagnoletto) (1591-1652)
Het wonder van Sint Donatus (1652)
Olieverf op doek, 191 x 155 cm
Amiens - Musée de Picardie