SIXTIJNSE KAPEL
Adam & Eva
1 - Schepping van Adam En hierop liet hij de schepping van Adam volgen, waar hij God uitbeeldde, gedragen door 'un gruppo di Angioli ignudi e di tenera età', * die niet enkel de figuur, maar ook het gewicht van de hele wereld lijken te schragen, een indruk die wordt veroorzaakt door de zeer eerbiedwaardige majesteit van de Godsfiguur en de manier waarop deze zich beweegt: met één arm omhelst hij enkele putti, als zoekt hij steun, terwijl hij de rechterhand uitstrekt naar een Adam, die - wat betreft schoonheid, houding en contouren - zo is uitgebeeld dat het lijkt of hij opnieuw door zijn eerste en hoogste Schepper is geformeerd, veeleer dan naar het ontwerp van een sterfelijk mens, en met diens penseel.De uitgestrekte rechter wijsvinger van God en die van Adam zijn misschien wel de meest beroemde vingers uit de hele kunstgeschiedenis geworden. Deze vinger staat symbool voor de geest van God, de heilige Geest. Van de 9e-eeuwse gregoriaanse hymne Veni Creator Spiritus waren in de renaissance nieuwe toonzettingen gecomponeerd en dit loflied klinkt ook als de kardinalen bij een conclaaf de Sixtijnse kapel betreden. Het derde couplet luidt: Tu septiformis munere, digitus paternae dexterae, tu rite promissum Patris, sermone ditans guttura Gij van Gods liefde 't onderpand, en vinger van Gods rechterhand, door U gezalfd meldt onze mond, de lof des Vaders die U zond. ** De standaard uitbeelding van de schepping van de mens vóór Michelangelo was een staande God die zijn hand uitstrekt naar een eveneens staande Adam. Het plaatsen van een liggende God in een barokke mantel en de lome liggende houding van Adam zijn typische vernieuwingen door Michelangelo. Heeft de mantel de vorm van de menselijke hersenpan, omdat die het onderkomen is van het brein als bron van alle energie? De houding van Adam vertoont grote gelijkenis met die van God, want hij is immers geschapen naar zijn beeld. In de 'naakte vrouw/engel?' die door God wordt omarmd met zijn linkerarm menen sommige deskundigen Eva te herkennen, anderen de Maagd Maria. Weer anderen menen dat deze vrouw Lilit is die in de joodse mythologie tegelijk met Adam werd geschapen, maar hem verliet. Dergelijke interpretaties zijn misschien wel even origineel als de (gedurfde?) uitbeelding door Michelangelo. 
In de werken van de belangrijkste Renaissance kunstenaars is vaak gebruik gemaakt van de zogenaamde Gulden Snede. De Gulden Snede is terug te vinden in alles om ons heen: planten, schelpen, Gotische kathedralen, schilderijen en in het menselijke lichaam. Wiskundigen en kunstenaars kenden al sinds de Grieken het geheim van deze 'goddelijke verhouding’. Als je de verhouding uittekent in een rechthoek dan is die verhouding 1:1,61803. Ook Michelangelo gebruikte in dit fresco de Gulden Snede die hier de verhouding is tussen Adam en God. De plek waar de vingers elkaar raken, vormt precies het snijpunt. * Een groep naakte engelen en van tedere leeftijd. ** Berijmde vertaling van de tot het orthodoxe protestantisme bekeerde jood Isaac da Costa (1798-1860). |
2 - Schepping van Eva Even verder, in een volgend tafereel, schilderde hij hoe God onze moeder Eva uit Adams zijde haalt, en hier ziet men hoe een van de beide naaktfiguren welhaast dood terneerligt, in diepe slaap verzonken, terwijl de andere, door Gods zegen tot leven gewekt, klaarwakker is. Door het penseel van deze bijzonder vernuftige kunstenaar leert men het verschil tussen slapen en waken geheel en al kennen, alsook hoe de goddelijke majesteit kan worden uitgebeeld in de vaste, tastbare vormen die de mens kan begrijpen.Bij de schepping van Eva (eerder geschilderd dan scène 1) koos Michelangelo nog wel voor een traditioneel staande God die beetje ineengedoken nog niets heeft van de grootsheid die hij uitstraalt bij de schepping van Adam. De beweging van Eva komt een beetje vreemd over. Met haar handen gevouwen en uitgestrekt naar God bewegend, lijkt Eva een hoffelijke buiging te maken als om God te bedanken. |
3 - Zondeval Dan volgt het tafereel van Adam die - overreed door een figuur die half vrouw en half slang is - met het aannemen van de appel de dood afroept over zichzelf en over ons, en ook zien we hoe hij en Eva uit het paradijs worden verdreven. Hier blijkt hoe door de engelenfiguur op grootse, edele wijze de opdracht van een vertoornd Heer wordt uitgevoerd, en uit Adams houding blijkt zijn spijt van de zonde en tegelijk zijn vrees voor de dood; zo ook ziet men aan de vrouw dat zij zich schaamt, terneergeslagen is en om genade wil smeken door zich klein te maken, met de armen en handpalmen bijeen, terwijl zij haar hoofd op de borst laat zinken; en uit de wijze waarop zij haar hoofd naar de engel omdraait, begrijpt men dat haar vrees voor de gerechtigheid sterker is dan haar hoop op goddelijk erbarmen. Is het toeval dat dit tafereel (én de drie fresco's rondom de zondvloed) zich bevindt boven het gedeelte van de kapel waar de lekenbroeders en bezoekers verbleven tijdens diensten, de plek van het gewone volk? De twee scènes van zondeval en verdrijving worden door de boom waarin de vrouw-slang kronkelt van elkaar gescheiden. Links is Eva kunstig gedraaid afgebeeld met een blik van onschuldige nieuwsgierigheid. De slang reikt haar de verboden vrucht aan, sprekend met open mond. Volgens het paradijsverhaal uit Genesis (2,4b - 3,24) maakte God (ter vervanging van de lendenschorten van vijgenbladeren?) 'voor de mens en zijn vrouw kleren van dierenvellen en trok hun die aan', nog voordat zij werden verdreven uit de tuin. Dit anekdotische detail is Michelangelo (opzettelijk?) ontgaan: in 'Adam- en Evakostuum' lopen zij de scène uit. De armen van alle personages spelen een complexe rol wat vanaf de vloer moeilijk te zien is. |