JAN STEEN
Ester
WoedeJan Steen heeft de woede van Ahasveros tijdens Esters feestmaal (Ester 7,7) ten minste drie keer uitgebeeld.De derde afbeelding bevindt zich in Museum Bredius in Den Haag en is een iets grotere variant (81 x 99 cm) van het schilderij in Cleveland. Deze versie uit Cleveland (afbeelding links) is waarschijnlijk de vroegste van de drie. Op dit werk staat koning Ahasveros centraal, uit razernij opgesprongen van zijn troon na Esters onthulling van Hamans plan. Gekleed in een paarse tuniek en roodfluwelen mantel, getooid met een gevederde tulband en behangen met kettingen, heft hij met opengesperde ogen zijn arm naar Haman. Die maakt een afwerend gebaar en wendt wanhopig zijn gezicht af. Hij is zich ervan bewust dat zijn lot bezegeld is. Van schrik heeft hij een glas laten vallen, de scherven liggen aan zijn voeten. Over zijn stoel hangt een mantel van glanzende lichtpaarse satijn, afgezet met wit bont en goudstiksel. Aan de andere kant van de tafel zit de ogenschijnlijk kalme Ester als hoofdpersoon door Steen helder uitgelicht. Met haar linkerhand wijst ze naar Haman, terwijl ze met haar rechterhand op haar borst haar oprechtheid benadrukt. Zij is rijk uitgedost in een laag uitgesneden oranje jurk met daaronder een helderblauwe onderrok, pareloorhangers en een Oosters haarkapje. Mogelijk heeft Steens vrouw, Margareta van Goyen, model gestaan voor Ester. Achter Ester staat haar oom Mordechai, gekleed in een ouderwetse blauwe mantel. Met strenge blik kijkt hij naar zijn vijand Haman. Het drietal is gegroepeerd rond een tafel die bedekt is met een tapijt - veelvuldig door Steen gebruikt in zijn schilderijen - en een wit tafellaken. Op tafel zien we verschillende vruchten en rechts als pronkstuk een pauwenpastij. De centrale groep wordt verder omringd door een groot aantal dienstmeiden en hovelingen. Uiterst rechts is een nar te zien, herkenbaar aan zijn narrenstaf met ezelsoren. Met opgeheven vinger en uitgestoken tong kijkt hij de toeschouwer recht aan en waarschuwt voor de gevolgen van dwaas gedrag zoals dat van Haman. Opvallend zijn verder de twee in het blauw geklede bediendes aan weerszijden van de tafel: een jonge man en vrouw met elk een schenkkan in handen. Het tafereel wordt aan de bovenkant omlijst door gordijnen, in het midden gedrapeerd om de troon van de koning, waaraan een glazen bol hangt. |
SpiegelbeeldHet monumentale schilderij uit Birmingham (afbeelding rechts) toont een compositie die min of meer spiegelbeeldig is aan die uit Cleveland.De figuren zijn hier van dichterbij weergegeven en het zijn er ook minder. De nadruk ligt hierdoor meer op het drietal. Grotendeels nemen de drie dezelfde houdingen aan, maar het dramatische effect is groter. De pauwenpastij vliegt hier van de tafel. Dit symbool van trots en hoogmoed verbeeldt letterlijk de neergang van de arrogante Haman: hoogmoed komt voor de val. Ahasveros, nu in een gele tuniek en met een kroontje bovenop zijn tulband, heft zijn vuist naar Haman. Zijn open mond suggereert dat hij hem ook verbaal bedreigt. Zijn extreme woede en wijd opengesperde ogen maken hem tot een ronduit domme karikatuur. Hamans reactie op deze razernij is ook sterker. Hij bukt zich om de vuist van Ahasveros te ontwijken, terwijl hij zijn gezicht ter bescherming naar zijn handen brengt. Zijn weggedraaide ogen en grauwe tint karakteriseren hem onmiskenbaar als slechterik. Rechts zit Ester, gekleed in een zalmroze jurk met gele rok. Op haar hoofd draagt zij niet alleen een kroontje maar ook een lange zwarte sluier die mogelijk verwijst naar haar rouw vanwege Hamans plan haar volk om te brengen. Voor de tafel ligt een zogenaamde stem-cup van Chinees porselein, die door de consternatie net als de pauwenpastij van tafel is gevallen. Ester lijkt vooral naar de gevallen pauwenpastij te gebaren, wat Hamans ondergang nog eens onderstreept. De achtergrond wordt links ingevuld door enkele bediendes en Mordechai met baard en hoed. Rechts lijkt een van de wachters op te staan, misschien om Haman weg te voeren. |
TheaterVeel historiestukken van Steen worden in verband gebracht met het theater, vanwege de setting met gordijnen, de gebaren en gezichtsuitdrukkingen van de afgebeelde personen en een vaak aanwezige nar.Meer informatie daarover bij een enkele jaren eerder vervaardigd (in 1660) schilderij Haman bij Ester en Ahasveros te gast van Rembrandt |
|
Jan Steen (1626-1679)
De woede van Ahasveros links: circa 1668 Olieverf op doek, 70 x 93 cm Cleveland - Museum of Art rechts: 1671-73 Olieverf op doek, 129 x 167 cm Birmingham - Barber Institute of Fine Arts |