Paul Verheijen

VAN EYCK - GHIRLANDAIO - BOTTICELLI

Hiëronymus & Augustinus

Atelier Van Eyck


Dit paneeltje van Jan van Eyck is waarschijnlijk voltooid door medewerkers van de werkplaats 'Van Eyck', mogelijk zijn broer Lambert. Het beeldt Hiëronymus af in een traditionele weergave in zijn studeerkamer. Hij draagt ​​het gewaad en de hoed van een kardinaal en leest een boek, in een kleine studeerkamer vol met talloze objecten die zijn eruditie en interesses laten zien. De leeuw aan zijn voeten herinnert aan de legende waarin hij een doorn uit de poot van het dier had gehaald, die hem daardoor trouw bleef. Het licht komt binnen vanuit een raam achter het bureau en vanaf de voorgrond, om elk detail van de scène te verlichten. Onder de voorwerpen op het bureau en de planken zien we een zandloper, een pot (met poeder om inkt te drogen), een liniaal, een astrolabium, talloze boeken en schrijfinstrumenten, allemaal passend bij homo universalis, de geïdealiseerde mens van de renaissance.

Het is niet onwaarschijnlijk dat het paneeltje van Van Eyck een fresco van Domenico Ghirlandaio en mogelijk ook dat van 'concurrent' Sandro Boticelli uit 1480 in de Ognisantikerk te Florence heeft beïnvloed. Oorspronkelijk waren beide naast elkaar geplaatst aan het begin van de apsis. Tegenwoordig bevinden ze zich tegenover elkaar in het schip. Ze stellen de heiligen Augustinus en Hiëronymus voor in hun studiervertrek. Bij het verplaatsen zijn de fresco's aan de randen licht beschadigd. De twee afbeeldingen laten significante verschillen zien.

Ghirlandaio


Hieronymus van Ghirlandaio toont duidelijke invloeden van Van Eyck. Diens Hiëronymus was toen in het bezit was van de Medici-familie die in Florence heerste. Net als hij beeldt Ghirlandaio een schat aan details af die inzicht geven in de realiteit van het leven op dat moment (bril, schaar, poeder). De datering van dit werk wordt mogelijk gemaakt door het jaartal dat in Romeinse cijfers MCCCCLXXX (1480) op de schrijftafel is gegraveerd. Naast talrijke vaten en dozen ontdekt men ook de hoed van de kardinaal op de plank van Hiëronymus, teken van zijn hoge kerkelijke ambt. Hiëronymus' blik is recht op de kijker gericht. De leesbare Hebreeuwse, Griekse en Latijnse letters geven een indicatie dat hij werkt aan de Latijnse Vulgaatvertaling van de bijbel. Hiëronymus wordt net als bij Van Eyck ook afgebeeld met zijn hoofd op één hand, terwijl hij met de andere schrijft. Het meest opvallende verschil met Van Eyck is het ontbreken van de leeuw.

Botticelli


Augustinus van Botticelli staat op het punt iets te schrijven, maar kijkt verloren. Zijn blik is ver weg gericht en de hand op zijn borst lijkt aan te geven dat hij een visioen heeftontvangt. Dit heeft te maken met de klok die achter hem zichtbaar is. De wijzer staat onderaan precies tussen de XXIIII en I. Het 14e uur markeert de tijd van zonsondergang; dit verwijst naar een concrete gebeurtenis in het leven van Augustinus. Hij meldt dat hij op een avond, toen de zon onderging, nadacht over het geluk van de heiligen en besloot deze gedachten aan Hiëronymus te schrijven. Hiëronymus verscheen hem in een visioen en vertelde hem dat dit geluk niet beschreven kon worden, alleen ervaren. Augustinus verneemt later dat Hiëronymus precies op dit moment was overleden. Enkele details zijn ook opmerkelijk: het wapen van de opdrachtgever Vespucci-familie is versierd op de bovendorpel boven de heilige. Op de tafel achter de lessenaar staat een uitbundig versierde mijter - een verwijzing naar het episcopaat van Augustinus in het Noord-Afrikaans Hippo. In het opengeslagen boek op de plank achter Augustinus zijn de meeste woorden onleesbaar, behalve een paar zinnen waarin Botticelli de spot drijft met een weggelopen monnik.
Botticelli, wiens geboorteplaats en atelier zich in de buurt van de Ognissanti bevonden, ligt hier ook begraven.
Jan van Eyck (±1390-1441) en atelier
Hiëronymus in zijn studeerkamer (±1442)
Olieverf op paneel, 20 x 12 cm
Detroit - Institute of Arts
Sandro Botticelli (±1445-1510)
San Agostino (1480)
Fresco, 152 x 112 cm
Florence - Ognissanti
Domenico Ghirlandaio (1449-1494)
San Girolamo (1480)
Fresco, 184 x 119 cm
Florence - Ognissanti
2016 Paul Verheijen / Nijmegen