VAN EYCK

Maagd van Rolin

Nicolas Rolin

Dit paneel van Jan van Eyck wordt naar zijn oorspronkelijke verblijfplaats ook wel De Maagd van Autun genoemd. Het stelt Nicolas Rolin (±1376–1462) voor, kanselier van Filips de Goede, hertog van Bourgondië, voor een Madonna met Kind. Rolin bestelde het paneel omstreeks 1435 bij Jan van Eyck voor zijn in 1432 gestichte Église Notre-Dame du Châtel d'Autun in zijn woonplaats Autun. Ze bevinden zich in een hoge zaal uitkijkend op een stad. Qua Romaanse architectuur doet deze ouderwets aan voor de 15e eeuw, maar vermoedelijk moet dit verwijzen naar Autun.
Rolin met zijn markante hoofd, brede mond en opgeschoren 'bloempot'-kapsel is biddend afgebeeld met voor zich een gebedenboek, een luxe in die tijd. Opvallend en vernieuwend is hij even groot afgebeeld als Maria. Zijn patroonheilige Nicolaas - die je zou verwachten - ontbreekt op dit schilderij dat hierdoor de functie heeft van een memorietafel, een voorstelling waarbij een overledene geplaatst wordt tegenover een Madonna met Kind. Opvallend is wel dat Rolin dit schilderij al ruim voor zijn dood zelf bij Van Eyck had besteld.
Een engel met vleugels van pauwenveren houdt een rijk bewerkte gouden kroon boven Maria's hoofd.
De Maagd heeft een kleed aan waarin je de plooiingen en de schaduwen duidelijk kunt zien. Hetzelfde geldt voor de kanselier.
Het kind Jezus, afgebeeld als naakte zuigeling, houdt een rotskristallen miniatuurglobe met daarop een met goud en edelstenen rijkversierd kruis vast, symbool van zijn wereldse macht, en maakt een zegenend gebaar richting kanselier.
In het midden van de schilderij schilderde Van Eyck bloemen in verschillende realistische kleuren.
De bergen zijn minuscuul geschilderd maar nog steeds gedetailleerd.
De stad achter een van kantelen voorziene muur, waarvan een van de torens gebaseerd is op die van de Dom van Utrecht, stelt hoogstwaarschijnlijk het hemelse Jeruzalem voor.
Het werk bevat bovenaan op de lijst het opschrift A´C.IXH.XAN, 'Als ik kan’ en ‘Als Eyck kan’, het devies van Jan van Eyck.

Uit infrarood onderzoek is gebleken dat Rolin eerst een geldbuidel aan zijn riem droeg. Is dat uiteindelijk weggelaten op verzoek van Rolin? Het Kind keek in eerste instantie ook naar de grond, zoals zijn moeder nu doet. Vond Rolin dat hij op die manier teveel los kwam te staan van hen?

Betekenis

Van Eyck plaatste de voorstelling in een sacrale ruimte waarvan de dieptewerking bepaald wordt door de schijnbaar in één enkel verdwijnpunt samenkomende vloertegels.
De drieledige arcade achter de personages drukt, net als de porfieren zuilen, verhevenheid uit verwijst en naar het Hemelse Koninkrijk.

De kapitelen aan de kant van Rolin tonen drie 'zondige' scènes uit het bijbelboek Genesis: de verdrijving uit het paradijs, de broedermoord van Kaïn op Abel en de dronkenschap Noach.
Mogelijk zijn het samen met andere details in het werk verwijzingen naar de De zeven hoofdzonden van de mens. Door de geboorte van Jezus wordt de mens van deze (erf)zonde verlost.

Wat is de betekenis van de twee hazen die tussen een zuil en console geplet lijken te worden? Bedoeld om de aandacht vast te houden? Staat de haas voor zonde? Is onze angst(haas) met Jezus' geboorte voorbij?

Achter de zuilen bevindt zich een door een muur afgesloten tuin die mogelijk verwijst naar de Hortus Conclusus waarin, naast eksters en pauwen (ijdelheid? trots? onsterfelijkheid?), twee figuren te zien zijn.
Dienen zij om een ontspannen sfeer te scheppen of als repoussoir om de blik van de toeschouwer naar het landschap op de achtergrond te leiden?
De horizon bevindt zich - niet toevallig - ter hoogte van het hoofd van Maria en de kanselier.
Een op de rug afgebeelde figuur, gehuld in een bleekrode mantel en zwarte kaproen, kijkt tussen de kantelen door omlaag naar de stad, de rivier en het landschap, en mogelijk ook naar zijn eigen spiegelbeeld in de rivier.
Aan zijn rechterzijde leunt een man met een blauwe mantel en een rode tulband op een stok, maar de muur beneemt hem het uitzicht.
Hoewel de precieze betekenis van deze twee figuren tot nog toe niet kon worden ontraadseld, kunnen ze worden geïnterpreteerd als een geschilderde commentaar op de waarneming, waarbij de man rechts, die door zijn beperkte blikveld voor een beschrijving van het weidse landschap afhankelijk is van de andere, door sommige kunsthistorici als een zelfportret van de schilder wordt beschouwd.

Jan van Eyck (±1390-1441)
De Maagd van kanselier Rolin (±1435)
Olieverf op paneel, 66 x 62 cm
Parijs - Louvre