JOHANNES VERMEER

Vrouw met weegschaal

Oordelen

Op het hier afgebeelde schilderij van Johannes Vermeer wijst de combinatie van de vrouw en het schilderij aan de muur op de thematische parallellen oordelen en wegen.
Een vrouw gekleed in een blauw jasje met bontrand staat sereen aan een tafel in een hoek van een kamer.
De weegschaal in haar rechterhand is in evenwicht, wat duidt op haar innerlijke gemoedstoestand.
Op de stevige tafel liggen een glinsterend blauw kleed, open dozen, twee parelsnoeren en een gouden ketting.
Zacht licht komt door het raam naar binnen en verlicht de scène.
De vrouw is zo peinzend dat de kijker bijna aarzelt om haar rustige moment van contemplatie binnen te dringen.

Aan de achterwand van de kamer hangt een groot schilderij van het Laatste Oordeel, ingelijst in zwart.
Is dit muurschilderij een kopie was van een bestaand werk?
Geopperd is dat Vermeer - gelet op de armen van Christus - als voorbeeld heeft genomen het middenpaneel van een drieluik van Jean Bellegambe (zie afbeelding).
Het muurschilderij is in elk geval - op grond van het schematische aspect van de voorstelling - geheel volgens de iconografische traditie weergegeven.

De vrouw neemt de plek op het schilderij in, waarop bij Bellegambe de aartsengel Michaël als voltrekker van het oordeel staat afgebeeld, eveneens met weegschaal.
Christus zetelt vlak boven het hoofd van de vrouw op zijn troon.
Hij lijkt haar en ons, de kijkers, te zegenen.

^{Afbeelding: Jean Bellegambe (1468/70 - na 1534) - Laatste Oordeel (1520-25) (Middenpaneel eikenhouten triptiek, 222 x 178 cm) (Berlijn - Gemäldegalerie)}

Wegen

Het schilderij van Vermeer heeft religieuze implicaties die verband lijken te houden met de instructies van de heilige Ignatius van Loyola, in zijn Geestelijke Oefeningen, dat de gelovigen, alvorens te mediteren, eerst hun geweten onderzoeken en hun zonden afwegen alsof ze de dag des oordeels tegemoet gaan.
Alleen zulke introspectie zou kunnen leiden tot deugdzame keuzes op het levenspad.
Vrouw met weegschaal spoort ons dus allegorisch aan om ons leven met matigheid en gematigdheid te leiden.
De vrouw balanceert tussen de aardse schatten van goud en parels en een visuele herinnering aan de eeuwige gevolgen van haar daden.
Ze concentreert zich op de weegschaal en straalt rust en innerlijke balans uit.
De schaaltjes van de weegschaal zijn leeg.
Kun je haar bestempelen – zoals sommige kunsthistorici doen – als een op rijkdom en juwelen beluste vrouw of als een personificatie van de ijdelheid?
Of drukt de weegschaal eerder uit dat ze haar leven in de hand heeft en zich bewust is van haar verantwoordelijkheid?
Staat de vrouw voor de mens die leeft in vrees voor de toekomst en het laatste oordeel?
Kan ze - bevrijd van deze angst - haar aandacht richten op het heden?

Zwanger?

De vrouw heeft een bolle buik, dus komt hier het iconografische probleem naar voren of Vermeer een zwangere vrouw heeft geschilderd, of dat hij zich in zijn uitbeelding heeft gehouden aan een bepaald schoonheidsideaal, waarbij Outstanding vrouwen een geprononceerde buik hebben.
Zwangerschap in de kunst is feitelijk een onderbelicht thema en het vaststellen van zwangerschap moeilijk te onderbouwen, tenzij op grond van bronnen kan worden vastgesteld dat de afgebeelde vrouwen zwanger waren op het moment van weergave.
Omdat onbekend is wie model heeft gestaan voor de vrouw op Vermeers schilderij, kan zwangerschap hier dus niet onomstotelijk bewezen worden.

Ruimte

Vermeer benadrukte deze boodschap door zijn voortreffelijk verfijnde compositie en belichting. Zo bevindt de hand die de balans vasthoudt zich direct voor de donkere hoek van de lijst, terwijl de weegschaal afsteekt tegen de kale gipswand - een effect dat Vermeer creëerde door subtiele ruimtelijke manipulatie.
Merk bijvoorbeeld op dat de onderkant van de lijst van het Laatste Oordeel links van de vrouw iets hoger is dan achter haar rug, waardoor er ruimte ontstaat voor de weegschaal.

Johannes Vermeer (1632-1675)
15 - Vrouw met weegschaal (±1664)
Olieverf op doek, 43 x 38 cm
Washington - National Gallery of Art