PAOLO VERONESE

Wie is de bruidegom in Kana?

Prestige-doek door Paolo Veronese

Paolo Veronese maakte dit gigantisch grote en zware doek (het weegt 1600 kilo) voor de refter van het klooster van San Giorgio Maggiore in Venetië.
Het Benedictijner klooster dat bij de kerk hoorde, was het belangrijkste en rijkste van de stad.
De nieuwe refter was onderdeel van een prestigieuze renovatie en toen de zaal voltooid was kreeg Veronese de opdracht van de monniken om de achterwand te decoreren met een enorm doek van de bruiloft te Kana.
In het contract uit 1562 stond dit onderwerp vermeld met de toevoeging dat er zoveel figuren in geschilderd moesten worden als er plaats was, waarbij de duurste pigmenten gebruikt moesten worden.
Dit is gelukt, het doek bevat meer dan 130 figuren en de lucht is geschilderd met kostbaar ultramarijn.
Veronese ontving het vorstelijke bedrag van 324 zilveren dukaten, verder - zeer toepasselijk - een vat wijn en voedsel voor hem en zijn assistenten voor de duur van het werk.
Tot 1797 heeft het in genoemde refter gehangen; troepen van Napoleon sneden het in tweeën, rolden het op en verscheepten het naar Parijs.
Sinds 2007 hangt er een digitale facsimile in de refter.

Exotische illusie

Het verhaal van de bruiloft in Kana is door Veronese getransformeerd tot een kleurrijk tableau vivant, waarin de religieuze symboliek zorgvuldig in balans gebracht is met de illusionistische en exotische elementen.
De uitbeelding is een neerslag van de opvattingen die men in Venetië had over de godsdienst: onopvallende aureolen wijzen naar Jezus en zijn moeder.
We zijn getuige van een Venetiaans banket waar veel illustere tijdgenoten door Veronese zijn geportretteerd die nu niet allemaal meer bekend zijn.

Het bruidspaar uit het verhaal is verplaatst naar links, zodat Jezus en zijn moeder, omringd door apostelen, precies in het midden zitten.
Jezus is nu de feitelijke bruidegom en zijn jong afgebeelde moeder Maria is zijn bruid.
Visueel wordt door de centrale plaats van Jezus ook het Laatste Avondmaal opgeroepen.
Boven Jezus zijn bedienden bezig met het slachten van een lam, symbolisch voor zijn offerdood, waar de zandloper op de tafel van de musici naar vooruit lijkt te wijzen.

Serene rust?

Volgens de Benedictijnse regel moest de maaltijd van de monniken in de refter in stilte genoten worden.
De bruiloftsgasten lijken dan ook niet te spreken en houden hun monden gesloten.
Wel zien we de bedienden met elkaar fluisteren.
Conform de 16de eeuwse opvatting van decorum, is geen van de gasten etend afgebeeld.

Maar verder is het afgebeelde bruiloftsmaal verre van stil.
Integendeel, de indruk die gewekt wordt is die van feestelijk en muzikaal rumoer.

Bij de groep van acht muzikanten in het midden onder Jezus wordt verondersteld dat hier 16de eeuwse Venetiaanse schilders geportretteerd zijn, mogelijk:

Veronese: in het wit met violoncello
Tintoretto: in het groen met lira de braccio
Titiaan: in het rood met contrabas
Jacopo Bassano: met fluit

In het feestende gezelschap zijn de volgende personen min of meer geïdentificeerd: Frans I van Frankrijk en zijn nar Triboulet, Mary I van Engeland, sultan Suleiman de Grote, Vittoria Colonna, Keizer Karel V en zijn zus Eleanor van Oostenrijk, Marcantonio Barbaro, Daniele Barbaro, Giulia Gonzaga, kardinaal Reginald Pole, de Osmaanse grootvizier Sokollu Mehmet Paşa en Don Alfonso Dávalos.

Stijl

Veronese maakt gebruik van veel felle kleuren.
Dit moet de rijkdom van de kunstenaar, zijn mecenas en de stad aantonen.
Opvallend is het kleurenperspectief aan de zijkanten, waar de personages niet zijn uitgewerkt en getekend met grauwere kleuren.

Horizontale beeldassen bij de armleuning, de vloer, de tafel en de hoofden brengen rust in het schilderij.
De verticale assen in de vorm van de zuilengalerijen, de kerktoren, de rechtop lopende mensen en de versieringen in de armleuningen zorgen voor een statisch schilderij.
De middelste verticale as loopt exact over Jezus.
Alle assen zorgen voor een symmetrische compositie die echter doorbroken wordt door de kerktoren, die niet gecentreerd is.

Zwarte jongens

In het schilderij zijn zwarte jongens te zien die de gasten bedienen. Veronese liet zich voor zijn schilderijen inspireren door zijn eigen omgeving. We zien op het schilderij geen bruiloft in Galilea rond het jaar 0, maar een rijke Venetiaanse portico. De gasten zijn uitgedost in de laatste Venetiaanse mode en niet in Palestijnse gewaden. In het 16e eeuwse Venetië hadden veel rijke burgers tot slaaf gemaakten uit Afrika in dienst. De zwarte jongetjes laten die Afrikaanse tot slaaf gemaakten zien. Hun exotische uiterlijk was een symbool van rijkdom. Meestal werden de jonge jongens daarom ook goed behandeld. Ook in andere schilderijen van Veronese zien we zwarte mannen in een dienende rol. De schilderijen van Veronese laten zien dat in de Venetiaanse samenleving veel ongelijkheid bestond. Naast zwarte jongens zijn ook andere kinderen als knechten afgebeeld in het schilderij.

Hoewel Afrikaanse bedienden op schilderijen meestal als slaven worden beschouwd, is dat echter niet altijd terecht. In Venetië waren ook veel bevrijde Afrikanen aan het werk, die zelf slaaf waren geweest of wiens ouders als slaaf hadden gewerkt. Veel gondeliers bjvoorbeeld waren vrije zwarte mensen. Venetië is vanwege de handelsroutes naar Afrika en Azië veel multicultureler geweest, dan veel andere Europese steden in de 16e eeuw. Waarin niet iedere zwarte man ook per definitie als slaaf werkte.

Veronese (Paolo Caliari) (1528-1588)
Nozze di Cana (1562)
Olieverf op canvas, 666 x 990 cm
Parijs - Louvre