ARTEMISIA GENTILESCHI
Judit en haar dienstmeid & Holofernes
Versie 1 en 2Artemisia Gentileschi stond vooral bekend als specialiste in schilderijen van bijbelse en klassieke ‘heldinnen’.Op deze webpagina aandacht voor zeven schilderijen van haar met de joodse Judit als de heldin. Artemisia koos om te beginnen voor een zeer realistische weergave van de onthoofding van Holofernes door Judit. Het werden zodoende bijzonder bloederig schilderijen. Het is een knappe compositie, met een fraaie driehoek van de drie figuren, verbonden door hun armen. Men neemt aan dat de figuur van Judit een zelfportret is van Artemisia. De houding van Judit komt overeen met die in het gelijknamige werk van Caravaggio uit 1599. Het is goed mogelijk dat de jonge Artemisia dat schilderij in Rome heeft gezien. De identificatie van Artemisia als Judit vloeit natuurlijk niet alleen voort uit hun gedeelde geslacht, maar ook uit Artemisia's verontrustende ervaring in handen van haar vader's collega, Agostino Tassi. Toen Artemisia nog maar zeventien was, liet haar buurvrouw – een oudere vrouw genaamd Tuzia – Tassi via een aangrenzende deur het huis van zijn leerling Artemisia binnengaan. Daar verkrachtte hij haar, terwijl Artemisia om hulp riep. Artemisia's vader, Orazio Gentileschi, klaagde Agostino Tassi aan voor het schenden van de maagdelijkheid van zijn enige dochter. Tijdens het proces vertelt Artemisia de woordenwisseling met Tassi en haar poging om zichzelf te verdedigen: Nadat hij klaar was, liet hij me los. Toen ik mezelf vrij zag, ging ik naar de tafellade en pakte een mes en ging naar Agostino en zei: 'Ik wil je graag vermoorden met dit mes omdat je me hebt onteerd.' 
In versie 2 werd een opmerkelijk detail toegevoegd door Artemisia dat het idee ondersteunt dat zij zichzelf identificeerde met Judit. Op de armband die Judit draagt is Artemis afgebeeld. Deze Griekse godin (en we lezen nu natuurlijk: Artemisia) bewaakte haar maagdelijkheid zorgvuldig en degenen die haar probeerden te schande maken of te verkrachten konden een gewelddadig einde tegemoet zien. Opvallend op deze versie zijn verder de spetters van het bloed uit Holofernes' nek op Judits lichaam. Het geweld dat ze toebrengt, raakt letterlijk ook haarzelf en maakt de lichamelijke ervaring van geweld voelbaar. |
Versie 3 tot en met 5Ook van het directe vervolg na de onthoofding maakte Artemisia verschillende versies.De dienstmeid wikkelt het hoofd van Holofernes in een doek, terwijl Judit de wacht houdt. Judit heeft het zwaard van Holofernes nog in haar rechterhand en met haar linkerhand probeert zij het licht van de brandende kaars af te dekken (om onzichtbaar te zijn?). Dit chiaroscuro heeft als neveneffect dat het gezicht van Judit (ook hier weer Artemisia zelf) ten dele in de schaduw komt. Het verlichte deel van haar gezicht vormt zodoende een maansikkel. En waarvan was de Griekse godin Artemis ook weer de godin? Op versie 4 en 5 draagt Judit ook weer een armband, echter dit keer zonder de afbeelding van de godin Artemis. We zien Judit en haar dienstmaagd Abra in het kaarslicht van de veldtent van Holofernes, net buiten de stad Betulia gelegerd. Abra zit op de grond. Ze wikkelt het hoofd van de zojuist door haar meesteres omgebrachte Babylonische generaal in en doek. Zonder dat ze aandacht schenkt aan haar lugubere taak. Ze kijkt op, in dezelfde richting als Judith. Sprakeloos zijn ze. Heimelijk in hun daad. Twee vrouwen, een enkel doel: ongemerkt het mannenhoofd het tentenkamp uitsmokkelen. Een zwijgzame eenheid. Zonder woorden begrijpen ze elkaar. De schilderkunst is sprakeloos. Terwijl Caravaggio en andere barokkunstenaars hun figuren regelmatig met wijd opengesperde monden verbeeldden, geschreeuw of geroep suggererend, schilderde Artemisia de lippen van haar personages iets uit elkaar of helemaal sdicht. Daarmee verbeeldde ze de stille verbondenheid die ze zo mooi schilderde in de verschillende versies van Judith en Abra tezamen. |
Versie 6 en 7Deze twee versies staan in nauw verband met vader Orazio.Waarschjnlijk verleende hij zijn medewerking bij de totstandkoning van versie 6. Deze scène vormt het slot nadat Judit en haar dienstmeid veilig terug zijn gekeerd uit het tentenkamp. Het hoofd van Holofernes is uit de bebloede proviandzak gehaald en wordt triomfantelijk (aan ons kijker) getoond. Voor versie 7 had Artemisia een voorbeeld van Orazio voor ogen. Zie daarvoor de pagina: Orazio Gentileschi - Judit |
|
Artemisia Gentileschi (1593-1652)
1 - Olieverf op doek, 159 x 126 cm (1611-12) Napels - Capodimonte 2 - Olieverf op doek, 147 x 108 cm (±1620) Florence - Uffizi 3 - Olieverf op doek, 184 x 142 cm (1623-25) Detroit - Institute of Arts 4 - Olieverf op doek, 235 x 172 cm (1640-45) Cannes - Musée de la Castre 5 - Olieverf op doek, 272 x 221 cm (1645-50) Napels - Capodimonte 6 - Olieverf op doek, 130 x 99 cm Rome - Collectie Fabrizio Lemme 7 - Olieverf op doek, (1618-19) Florence - Palazzo Pitti |