CARAVAGGIO

Rust tijdens de vlucht naar Egypte

Lyriek

Caravaggio heeft hier uitgebeeld dat Jozef, Maria en het Kind, de zogenaamde Heilige Familie, onderweg rust houdt tijdens hun vlucht naar Egypte. Op de achtergrond kijkt een ezel toe.

De muziekpartituur die Jozef vasthoudt bevat de eerste maten van het motet Quam pulchra es in 1519 gepubliceerd in de bundel Motetti de la corona, gecomponeerd door de Vlaming Noel Bauldeweyn (±1480-1530). Diens muziek – tien missen en dertien motetten – was bekend in heel Europa en verscheen in Nederlandse, Italiaanse, Duitse en Spaanse manuscripten. De grote verspreiding van zijn muziek en het feit dat deze nog steeds werd uitgevoerd in de late zestiende eeuw geven aan dat Bauldeweyn nog lang als componist werd gewaardeerd. Het betreffende motet zingt enkele zinnen uit de Latijnse Vulgaatvertaling van het Hooglied die traditioneel worden betrokken op Maria.

Quam pulchra es, et quam decora, charissima, in deliciis!
Wat ben je mooi, wat ben je bekoorlijk, liefde en verrukking, dat ben jij.
^{(Hooglied 7,7)}

Op het schilderij zijn alleen de muzieknoten door Caravaggio geschilderd en van de tekst alleen de initiaal 'Q'.
In het oeuvre van Caravaggio is dit vroege schilderij opmerkelijk lyrisch, bijna zoetsappig. De toevoeging van een vioolspelende engel aan de scène is een noviteit van Caravaggio. Het geeft de scène een hemels aureool en symboliseert ook de goddelijke aandacht en bescherming voor het gezin. Caravaggio heeft de engel geschilderd als een jongen met vleugels. Hij is de engelbewaarder, de gevleugelde genius of beschermgeest uit de klassieke oudheid.
De engel verdeelt het werk ook in tweeën. De linkerhelft wordt gedomineerd door 'aardse' bruine schaduwen. De dorre grond ligt vol stenen. Daarmee contrasteert de rechterhelft die een blik werpt op een rivierlandschap. Dominant is het rood van Maria's gewaad en de groene vegetatie.

De slapende Maria is door de vermoeienissen van de vlucht overmand en houdt het eveneens slapende Kind in haar armen. De haarkleur van Maria sluit mogelijk aan bij de tekst van het Hooglied die precies voorafgaat aan de tekst van het motet dat Jozef de engel toont.

Je hoofd rijst op als de Karmel, omkruld door purperen lokken, waarin een koning ligt verstrikt.
^{(Hooglied 7,6)}

De Rust op de vlucht naar Egypte toont aan hoe Caravaggio de muziekcultuur van zijn tijd op lyrische wijze verbindt met een religieus onderwerp.

Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610)
Riposo nella fuga in Egitto (1596-97)
Olieverf op doek, 136 x 167 cm
Rome - Galleria Doria Pamphilj

CARAVAGGIO

Rust tijdens de vlucht naar Egypte

Lyriek

VLUCHT NAAR EGYPTE

CARAVAGGIO