TRINITEIT
De Genadestoel door Lucas Cranach sr.
Cranach, Leipzig en BachLucas Cranach sr. speelde een belangrijke rol bij het verspreiden van Luthers hervormingen. Dat blijkt onder andere uit uit deze Gnadenstuhl. Dit beeld werd in de jaren daarna een geliefd thema voor de reformatie, en is door veel verschillende schilders uitgewerkt. De werkplaats van Cranach zelf maakte ook meer exemplaren van deze afbeelding.Op de afbeelding zien we een zittende God de Vader met het dode lichaam van Christus in zijn armen. De duif, die de Heilige Geest verbeeldt, is neergedaald op de linkerknie van Christus. Aan de voet schildert hij Maria en de heilige Sebastianus met zijn pijlen. In het midden liggen een dode of stervende man en vrouw, een echtpaar, vanwege de pest? Engeltjes vormen een blauwe mandorla rond de stoel, waarbij enkele bovenin de Arma Christi dragen. Met de klok mee zien we kruis, rietstok met spons, lans, gesel, hysop (?), nijptang, geselkolom en azijnvaatje (?). Het motief van de Vader die de gekruisigde dode Zoon toont, vergezeld van de duif was al langer in gebruik in de middeleeuwen als het zogeten Drievuldigheidsbeeld. Sinds het midden van de 16e eeuw werd dit motief aangeduid met Luthers woord 'Gnadenstuhl'. Het beeld stelt het lijden en sterven van Christus centraal, waarbij de Arma Christi worden gebruikt om het lijden van Christus als gemartelde en gekruisigde te symboliseren. De weergave van God de Vader toont een emotionele gelaatsuitdrukking. De ogen maken echt contact met de toeschouwer. De houding van de dode Christus in de schoot van zijn Vader doet sterk denken aan Piëta-afbeelding van een dode Christus in de schoot van zijn moeder Maria. Opvallend is dat God een drievoudige kroon draagt, die lijkt op de pauselijke tiara. De reformatie bestreed de toegeëigende macht van de paus. Maar de kroon symboliseert hier natuurlijk ook de Drie-eenheid en de almacht van God. In de tijd dat Johann Sebastian Bach bezig was zijn Johannes-Passion te componeren, hing dit schilderij in de Nicolaikerk in Leipzig. De compositie van het openingskoor Herr, Herr, Herr, unser Herrscher laat zowel in de tekst als de muziek in vele lagen een Triniteitsgedachte lezen en horen. Het is niet onaannemelijk te veronderstellen dat het schilderij van Cranach, of een preek van de dominee hierover, hierin 'toonaangevend' is geweest. |
|
Lucas Cranach der Ältere (1472-1553)
Dreifaltigkeit (Gnadenstuhl) (circa 1515) Olieverf op lindenhout, 138 x 99 cm Leipzig - Museum der bildenden Künste |