SALVADOR DALI
Christus van Sint Jan van het Kruis
PerspectiefDe Spaanse kunstenaar Salvador Dali schilderde een mens hangend aan een levensgroot Latijns kruis dat tot in de hemel lijkt te reiken.Op het bovenstuk van de staander, boven de dwarsbalk, is een blanco papiertje bevestigd. Onder hem zien we twee mannen die aan de oever van een meer bij een bootje bezig zijn met een net, wat beiden identificeert als vissers. De gekruisigde hangt voorover en heeft zijn hoofd naar beneden geknikt. Vanwege de extreme hoek waarin het kruis is weergegeven, kijken wij neer op die mens en zien we van zijn hoofd slechts zijn bruine gegolfde haren, geen gezicht. Een niet te bepalen bron verlicht zowel het lichaam als het bovendeel van het kruis. Deze lichtbron veroorzaakt schaduwen van de uitgestrekte armen op de dwarsbalk. Bedoeld dan wel onbedoeld, vermoedend dan wel nietsvermoedend, heeft Dali een portret geschilderd van een gekruisigde Christus die wonderwel lijkt te accorderen met de Christus aan het kruis die de evangelist Johannes beschrijft in het Tweede Testament. Hoewel Dali een kruisiging uitbeeldt, zien we géén spijkers, géén doornenkroon, géén sporen van geselstriemen, géén bloed, géén wond in zijn zijde. Deze Christus lijdt niet, maar hangt integer en ver boven de aarde waarop hij neer lijkt te kijken. En wíj kijken op hém neer. Dit laatste aspect was in 1961 reden voor een onbezonnen actie van een godsdienstfanaticus. Die vond het werk letterlijk geen gezicht, gooide er een steen naar en verscheurde het met zijn handen. Nog niet zo lang geleden waardeerde een kunstcriticus het werk als kitsch en luguber, een glimp van een vreemde ziel, maar hoe dan ook waarschijnlijk de meest standvastige visie op de kruisiging die in de 20ste eeuw is geschilderd. Salvador Dali wordt beschouwd als de meester van het surrealisme. Hij schildert een realiteit die boven (super) de waarneembare werkelijkheid uitstijgt. Maakt dat mensen onbezonnen? Leidt dat tot tegenstrijdige meningen? Is dat misschien ook wat Johannes met zijn beschrijving van Jezus' kruisdood teweegbrengt? |
Johannes van het Kruis
Aan de onderzijde van de studies voor dit werk schreef Dali:
Ten eerste had ik in 1950 een 'kosmische droom', waarin ik dit beeld in kleur zag, de 'kern van het atoom' voorstellend. Deze kern kreeg later een metafysische betekenis, ik beschouwde het als de volkomen eenheid van de kosmos, 'De Christus'. Ten tweede zag ik de door Sint Jan van het Kruis getekende Christus, ik construeerde geometrisch een driehoek en een cirkel, de 'esthetische' samenvatting van al mijn vroegere experimenten, en plaatste mijn Christus in deze driehoek.Dali gaf dit werk daarom de titel Christus van Sint Jan van het Kruis. Hij verwijst met deze titel, zoals uit zijn notitie blijkt, naar de tekening die zijn mystieke heilige landgenoot Juan de Ypes - nu beter bekend als Johannes van het Kruis - (1542-1591) van Christus' kruisiging had gemaakt (zie afbeelding). 
Kort na de geboorte van Juan overleed zijn vader en hield zijn moeder het gezin bijeen terwijl ze dakloos rondzwierven op zoek naar werk.
De Maagd Maria toonde hem al snel haar bescherming door hem uit een put te trekken waarin hij als klein kind was gevallen. Toen hij 14 jaar was, nam hij een baan waarbij hij voor ziekenhuispatiënten moest zorgen die aan ongeneeslijke ziekten en waanzin leden. Door zijn ervaringen met armoede en lijden leerde hij in God naar schoonheid en geluk te zoeken. Juan sloot zich aan bij de karmelietenorde en raakte bevriend met Theresia van Avila die hem vroeg te helpen de in verval geraakte karmelorde te hervormen (door het volk later de Carmelitas dezcalzos, 'ongeschoeide karmelieten' genoemd). Sommige karmelieten voelden zich hierdoor bedreigd, lieten hem - inmiddels zich Juan de la Cruz noemend - gevangen zetten in een cel van twee bij drie meter en sloegen hem driemaal per week. Er was slechts een klein raampje dicht tegen het plafond, maar in die ondraaglijke duisternis, kou en isolatie, waren zijn liefde en geloof in God als vuur en licht. In deze toestand schreef Juan zijn eerste mystieke gedichten, die hij zelf in grote werken weer becommentarieerde. Na negen maanden kwam hij dankzij Theresia vrij en verbleef hij in een kloosterziekenhuis waar hij zijn poëzie aan de nonnen voorlas. Vanaf toen was het leven van Juan gewijd aan het vertellen en uitleggen van zijn persoonlijke ervaring van Gods liefde. toen hij op 49-jarige leeftijd stierf nam een bol van stralen vuur zijn ziel op en verspreidde zijn lichaam een zoete geur. Het wordt naar men beweert onbedorven bewaard in Segovia. Van hem vervaardigde portretten uit de 16e eeuw, in een vijftal Spaanse karmelieten-kloosters bewaard, tonen meestal een wat bolrond gezicht met brandend starende, naar binnen gerichte ogen. Sint Jan van het Kruis werd in 1726 heilig verklaard en in 1926 tot kerkleraar uitgeroepen met de specifieke titel 'doctor van de mystieken'. Het Roomse Martelaarsboek herdenkt hem zowel op 24 november als 14 december (geboorte). Afbeelding: Nicolo Lorenese / Nicolas François Lorrain (1632-1695) - Gesù appare a San Giovanni della Croce (1686) - Rome - Santa Maria della Vittoria |
|
Salvador Dali (1904-1989)
Cristo de San Juan de la Cruz (1951) Olieverf op doek, 205 x 116 cm Glasgow - Kensington Art Gallery and Museum |