SALVADOR DALI
Madonna van Port Lligat
Mystieke wereldSalvador Dali staat bekend om zijn surrealistische werken die de grenzen van de verbeelding overschrijden. De twee hier afgebeelde schilderijen vormen daarop geen uitzondering. Ze wekken de aandacht van de kijker op door complexiteit, symboliek en diepgaande mystiek. Port Lligat, een dorp aan de kust van Catalonië waar Dali woonde en werkte, diende als achtergrond. De Madonna wordt omringd door symbolen die een mix vormen van christelijke iconografie en Dalí's eigen surrealistische beeldtaal.Een opvallend element is de aanwezigheid van een struisvogelei, zwevend aan een schelp boven de Madonna. Dit is een middeleeuws symbool van de onbevlekte ontvangenis, gebaseerd op de mythe dat de vrouwelijke struisvogel zijn eieren uitbroedde door ze aan zonlicht bloot te stellen zonder door de mannelijke vogel te worden bevrucht. Dali integreert dit symbool op zijn eigen manier, waarbij hij het verheft tot een element van universele creatie en spirituele transformatie. Naast het struisvogelei zien we ook veel andere symbolen die verwijzen naar de vruchtbaarheid en het mysterie van het leven, zoals spijkers, vissen en schelpen. Een ander intrigerend aspect is de compositie en het gebruik van licht en schaduw. De Madonna wordt verlicht door een diffuus, bijna goddelijk licht, waardoor ze lijkt te zweven. Ook dit creëert een atmosfeer van spiritualiteit en transcendentie, waarbij de grenzen tussen hemel en aarde vervagen. |
KolossaalHoewel beide werken hier even groot zijn afgebeeld zijn de afmetingen in werkelijkheid uiterst verschillend. Dalí presenteerde in 1949 tijdens een audiëntie een kleine proefversie aan Pius XII ter goedkeuring, wat werd toegestaan. In 1950 vervaardigde hij daarop een tweede schilderij met dezelfde titel en dezelfde thema's, waarbij verschillende poses en details veranderden.De schilderijen tonen een zittende Madonna met Kind op haar schoot. Beide figuren hebben rechthoekige gaten in hun torso gesneden, wat hun transcendente status suggereert. In de versie uit 1950 heeft Christus brood in het midden van zijn figuur. De Madonna uit 1949 heeft een zee-egel, de Madonna uit 1950 heeft een neushoorn en engelenfiguren. Het uiteindelijke werk uit 1950 is een immens schilderij dat Dali als zijn grootste werk tot dan toe beschouwde. Het was op zo'n kolossale schaal geschilderd (28 bij 21 meter) dat het de kunstenaar vijf maanden kostte om het te voltooien. Voor de tentoonstelling in New York was het te groot om in de lift of trap te passen en moest het worden aangepast en met touwen naar de Carstairs Gallery op de zesde verdieping worden gehesen. Zoals de kunstenaar destijds uitlegde, was deze grotere versie 'volledig veranderd' ten opzichte van de eerdere studie, met het brandpunt niet langer op het meeslepende gezicht van de Madonna, maar in plaats daarvan op het Christuskind, in het midden van het beeld. wiens lichaam nu het brood van de Eucharistie leek. Dali's verklaring voor deze wijziging van zijn oorspronkelijke opvatting was dat: De moderne natuurkunde heeft ons steeds meer de dematerialisatie onthuld die in de hele natuur bestaat en dat is de reden waarom het materiële lichaam van mijn Madonna niet bestaat en waarom je in plaats van een torso een tabernakel vindt 'gevuld met de hemel'. Maar hoewel alles wat in de ruimte zweeft, spiritualiteit aanduidt, vertegenwoordigt het ook ons concept van het atomaire systeem – de hedendaagse tegenhanger van goddelijke zwaartekracht.De iconografie van het schilderij is ontleend aan altaarstukken uit de Italiaanse renaissance, in het bijzonder de Madonna Brera van Piero della Francesca, vooral in de handhouding van de Madonna en het struisvogelei en de schelp boven haar hoofd. Het levendige blauwe kleurenschema van de proefversie werd uiteindelijk een donkerder blauw-grijs palet, terwijl de grotere schaal van het uiteindelijke schilderij vereiste dat er een overvloed aan nieuwe symbolen moest worden toegevoegd. Sommige daarvan waren bekend uit het repertoire van Dali, zoals de mand met brood die naast de Madonna hangt. Andere objecten vertegenwoordigden echter nieuwe obsessies, zoals de inktvisbotten die ook dienst doen als engelenvleugels. Een ander belangrijk kenmerk van het schilderij is de eerste verschijning van de neushoorn, een terugkerend motief in Dali's late werk, dat in de schaduw staat van de verzonken, predella-achtige ruimte onder de voet van de Madonna. De schaduw van de neushoorn benadrukt de losse, zwevende hoorn, een klein detail dat niettemin het ontstaan signaleert van wat het ultieme atoomembleem van de kunstenaar zou worden. Zowel de Madonna als het Kind hangen in de lucht, als deeltjes van atomaire materie. |
GalaDali's vrouw Gala (1894-1982; eigenlijke naam Elena Ivanova Diakonova) was de enige vrouw die model mocht staan voor zijn werk. Ze poseerde voor meer dan honderd van zijn schilderijen en was zijn grote liefde en muze. Ze trouwden in 1934. Hun huwelijk duurde bijna vijftig jaar. Dat klinkt romantisch, maar dat was het niet. Gala hield er meerder, vaak jonge, minnaars op na met instemming overigens van Dali. Dali zelf was zoals bekend bang voor vrouwelijke geslachtsdelen en de mare wil dat Gala en hij slechts één keer het bed hebben gedeeld. Ironisch genoeg vereeuwigde Dali de seksueel vrijgevochten Gala hier als de Maagd Maria.Niet alleen op creatief vlak had Gala een grote invloed op Dali, ze regelde ook zijn zaken. Ze onderhandelde met galeriehouders en kunsthandelaars. Men beweert dat zonder Gala Dali waarschijnlijk nooit beroemd en rijk zou zijn geworden. Of zoals Dali het zelf zei: 'Ik zorg beter voor haar dan voor mezelf, want zonder haar is het allemaal voorbij.' Gala ligt begraven in haar kasteel in Púbol dat Dali in 1969 voor haar gekocht had. De vijfjarige Juan, zoon van schilder Jaume Figueras, met wie Dali bevriend was, stond model voor het kindje Jezus. |
|
Salvador Dali (1904-1989)
La Madonna de Port lligat Olieverf op doek, 49 x 38 cm (1949; linkerafbeelding) Milwaukee - Haggerty Museum of Art Olieverf op doek, 2800 x 2100 cm (1950; rechterafbeelding) Fukuoka - Art Museum |