BENEDETTA

Onkuise handelingen

Reconstructie

De reconstructie van het leven van Benedetta Carlini is grotendeels gebaseerd op bijlage 28 (met daarin negen verschillende documenten) uit het dossier Miscellanea Medicea 376 in het staatsarchief van Florence.
Met deze bijlage als belangrijkste bron beschreef Judith C. Brown in 1986 haar leven in Immodest Acts. The Life of a Lesbian Nun in Renaissance Italy, in het Nederlands twee keer vertaald.
Eerst in 1987 met de prikkelende titel Onkuise Handelingen en naar aanleiding van Verhoevens film met de gewoon vertaalde titel Benedetta - Het leven van een lesbische non in Italië tijdens de renaissance.

Benedetta werd geboren in 1591 in een Italiaanse familie uit de middenklasse, die haar een plaats kon geven in het redelijk comfortabele Theatijner nonnenklooster van de Moeder Gods in Pescia bij Florence.
Sinds haar 23ste werd ze geplaagd door erotische, religieuze fantasieën.
Op zeker moment ontving ze de stigmata, de kruiswonden van Christus (zie Franciscus van Assisi), en om haar vinger verscheen de afdruk van de trouwring van haar mystieke huwelijk met Christus (zie Catharina van Alexandrië).
Benedetta beweerde dat ze in direct contact stond met Jezus en engelen luisterend naar vreemde namen als Splenditello en van wie ze hun stemmen aannam.
De engelen noemden elkaar Signore en spraken verschillende dialecten.

Toen zij dertig was, werd Benedetta abdis van het klooster, maar rapporteerde toen een verontrustende reeks pijnlijke visioenen waarin mannen probeerden haar te doden.
Bang dat zuster Benedetta lastig werd gevallen door demonen, sloten de andere zusters haar op in de cel bij de ongeletterde medezuster Bartolemea Crivelli.
Daarna hielden de verontrustende visioenen van zuster Benedetta op, maar ze stuitte nog steeds op vermeende bovennatuurlijke bezoeken.
De visioenen kwamen onder de aandacht van paus Paulus V, vastbesloten om potentieel lastige mystici eronder te houden als ze tekenen van onafhankelijke of ketterse spiritualiteit vertoonden.
In 1619 werden alle betrokkenen als getuigen gehoord, maar dit leverde geen bewijs op van oplichterij.

Na de dood van haar vader ergens tussen november 1620 en maart 1621, waren de nonnen getuige van haar eigen dood, maar haar biechtvader wist haar weer tot leven te wekken.
Daarna verscheen een kritisch rapport en volgde een tweede meer gedegen onderzoek met meer getuigen.
Stapje voor stapje ontkrachtten de kerkelijke gezagsdragers allereerst de wonderen, waaronder de stigmata, die zouden hebben plaatsgevonden.
In deze tweede ronde verklaarden enkele nonnen dat Benedetta heimelijke ontmoetingen had met priesters bij het tralieluikje.
Het meest schokkend was de onthulling van zuster Bartolomea dat Benedetta haar zowel in haar cel als haar studeerkamer - waar Bartolomea lessen volgde - seksueel misbruikte en masturbeerde terwijl ze sprak als de engel Splenditello en haar verbood hierover te spreken.
Benedetta ontkende deze aantijgingen stelselmatig, maar stigmata en trouwringafdruk werden bij haar niet meer waargenomen.
Het eindrapport concludeerde dat ze bezeten was geweest van een duivel en dat er geen sprake was geweest van ordinair bedrog.
Benedetta werd in 1626 in het klooster gevangen gezet en leidde het rustige bestaan van een gehoorzame non onder de hoede van een nieuwe abdis en werd een lichtend voorbeeld voor de andere nonnen.
Ze stierf - en nu daadwerkelijk - in 1661, haar geliefde, zuster Bartolomea, was al een jaar eerder gestorven.
Het nieuws van Benedetta's dood veroorzaakte opschudding in Pescia en de inwoners wilden haar lijk zien, aanraken of er zelfs iets van meenemen als ware ze een heilige geweest.

De film

Paul Verhoevens vaste scenarist Gerard Soeteman las het boek van Brown en wist de regisseur er enthousiast voor te maken, maar het plan bleef tientallen jaren op de plank liggen.
Soeteman liet zijn naam van de credits schrappen, omdat hij vond dat Verhoeven te veel aandacht had voor het seksleven van Benedetta.
De Franse producent van Verhoevens eerste Franse film Elle (2016), naar een scenario van David Birke, wilde het boek wel verfilmen en schakelde wederom Birke in voor het scenario.
De opnames vonden plaats in de 12de-eeuwse abdij van Le Thoronet in de Provence en middeleeuwse locaties in Bevagna, Perugia en Montepulciano en zijn in december 2018 afgerond.
De wereldpremière die aanvankelijk gepland stond voor het filmfestival van Cannes in november 2020 vond plaats op 9 juli 2021.
De Volkskrant deed verslag hiervan onder de kop 'Nondedju!'.
Zoals verwacht mag worden van een als rasprovocateur bekend staande Verhoeven, veroorzaakte de film een schandaal toegespitst op een tot dildo gesneden houten Mariabeeldje (zie verder onder).

Is dit de religieuze film die in de plaats komt van de Jezus-film die Paul Verhoeven altijd graag heeft willen maken?
Zie zijn boek Jezus van Nazaret.
De Nederlandse première vond plaats op 14 oktober 2021.

Zondige misdaad

Een seksuele relatie tussen mensen van hetzelfde geslacht is volgens het kerkelijk recht een zogenaamd crimen nefastum, een zondige misdaad, en dit was voor Paul Verhoeven aanleiding al zijn bekende elementen in de film te verwerken: bloot, bloed, onverbloemde seks, sterke blondines, religie en Jezus die geregeld terugkeert in de visoenen van Benedetta als ridder, minnaar en zelfs geslachtsloos aan het kruis.
Menig gelovige christen zal zich opwinden over zoveel blasfemie, toegespitst op een aan het boek van Judith Brown toegevoegd detail dat prominent in de film aan bod komt.
Wanneer Benedetta als jong meisje intreedt in het klooster heeft ze een klein houten Mariabeeldje bij zich dat door de abdis wordt weggestopt in een kastlade omdat er in het klooster een groter Mariabeeld valt te aanbidden.
Het kleine houten beeldje wordt later door Bartolomea voor de helft tot dildo bewerkt waarmee zij en Benedetta elkaar vervolgens bevredigen.
Waarschijnlijk is dit verzonnen detail gebaseerd op de volgende passage uit Browns boek waarin zij verwijst naar 'zinnelijke hulpmiddelen' in het geschrift De delictis carnis (Over vleselijke zonden) van de Italiaanse rechtsgeleerde Prospero Farinacci (1554-1618):

Als een vrouw, heel algemeen gesteld, 'zich met een andere vrouw als een man gedraagt', zou zij volgens Farinacci 'gevaar lopen aan de straffen voor sodomie te worden onderworpen en ter dood te worden gebracht'. Maar als we naar nadere bijzonderheden kijken, zien we dat als een vrouw alleen maar toenadering zocht tot een andere vrouw, zij slechts in het openbaar aan de kaak diende te worden gesteld. 'Als zij zich verdorven gedraagt met een andere vrouw door tegen haar aan te schuren,' dient zij aan een niet nader aangeduide 'straf' te worden onderworpen en 'als zij een houten of glazen hulpmiddel in de buik van een andere vrouw steekt', dient zij ter dood te worden gebracht.
(Brown, p.23)

Protest

Geheel volgens de verwachting - en misschien ook wel volgens de hoop van de makers? - leverde juist de hierboven beschreven scène met het Mariabeeldje protest op.
Civitas Christiana, een radicaal-rechtse katholieke stichting die onder meer strijdt tegen abortus, hekelt de film.
Men vindt de film blasfemisch en de stichting is een petitie gestart waarin bioscoopketen Pathé opgeroepen wordt de film niet meer te vertonen.
Zoals ook wel vaker met dit soort 'protesten' tegen zogenaamde blasfemische films heeft waarschijnlijk geen enkele aanhanger van deze stichting de film gezien.

Citaten

Je zou Benedetta kunnen zien als een statement. Het is erbarmelijk wat met name de katholieke kerk in al die eeuwen van Jezus heeft gemaakt. Hij bracht ons nieuwe ethiek, zoals je terugvindt in zijn parabels, zoals de barmhartige Samaritaan: heb je vijanden lief. Nog altijd hoogst actueel. Maar de kerk heeft Jezus aangewend voor politiek, zelfverrijking en machtsmisbruik - al die schandalen van die priesters met die jongetjes. Dat is niet mijn Jezus.
[...]
Verstilde koorzang die de scènes een sfeer van heiligheid meegeven. Dat je als kijker voelt wat religie voor individuen kan betekenen. Juist met gewijde muziek valt dat goed over te brengen. Je kunt geen film over religie maken en dan voorbij gaan aan de sacrale gevoelens die een deel van de personages vervult.
^{(Paul Verhoeven in: De Volkskrant, 11 januari 2019)}

Toch vormt het duel om de macht de voornaamste draad in de uiteindelijke film: hoe abdis, kerktop en Benedetta de vermeende wil van Jezus aan eigenbelang koppelen, terwijl de naderende pestplaag de behoefte aan wonderen onder de bevolking opklopt. Religie als machtsmiddel. En wellicht ook het enige machtsmiddel van de achter kloostermuren weggestopte vrouwen, die van jongs af leren dat genot zondig is en alleen pijn naar Jezus leidt. De uitoefening van dat gedachtengoed door het kerkelijk patriarchaat vat Verhoeven in een uiterst nare martelscène.
^{(Bor Beekman in: De Volkskrant 14 oktober 2021 ****)}

Verhoeven, Jezus en lesbische nonnen, wat kan er dan nog misgaan? Weinig, en Benedetta is zeker een fijne film. Over macht, religieuze visioenen en de pest die door zeventiende-eeuws Europa raast. [...] Afgezien van een tot dildo bewerkt Mariabeeldje, blijkt dit namelijk een tamelijk nette, eerder spannende dan schokkende film. Met vileine dialogen en de Waalse actrice Efira is fantastisch als de al dan niet bezeten Benedetta.
^{(Gerhard Busch in: VPRO-gids #42, 16 oktober 2021 ****)}

Credits

Regie	Paul Verhoeven
Acteurs	Virginie Efira (Benedetta Carlini) Daphne Patakia (Bartolomea Crivelli) Charlotte Rampling (abdis Felicita)
Scenario	David Birke Paul Verhoeven Judith C. Brown (boek)
Camera	Jeanne Lapoirie
Muziek	Anne Dudley Hildegard von Bingen
Productiemaatschappij	SBS Productions (=Saïd Ben Saïd)