GERARD DE LAIRESSE

Heliodorus als prefiguratie van Paulus

Invloed van Rafaël

Een van de vier zogenaamde Stanze di Raffaello in de Vaticaanse Musea heet de Stanza di Eliodoro.
Hier schilderde Rafaël rond 1508 de scène van De Verdrijving van Heliodorus uit de tempel.
Op de pagina die aan dit fresco is gewijd, is ook het verhaal van Heliodorus samengevat.

Gerard De Lairesse schilderde zijn hier afgebeelde versie ruim anderhalve eeuw later in 1674.
In zijn Groot Schildersboek leest De Lairesse de grote Rafaël de les.
Rafaël had de verdrijving van Heliodorus namelijk gesitueerd in de Sint Pieter in Rome en paus Julius II daarin pontificaal afgebeeld.
De Lairesse vond dit een verwerpelijk anachronisme.

De Lairesse schildert de scène in een complexe ruimte met veel grijstinten.
De tempelschat waar het allemaal om te doen is, is op de voorgrond bijna tastbaar weergegeven.
De gezichten van de hoofdpersonen tonen uiteenlopende emoties, van angst en woede.
Veel kunsthistorici beschouwen dit schilderij als het absolute meesterwerk van De Lairesse.

Invloed van Caravaggio

Mogelijk heeft De Lairesse het paard op De Bekering van Paulus van Caravaggio voor ogen gehad.
Let op het rechter voorbeen van het paard.

Hoofdstuk 9 van de Handelingen van de Apostelen verhaalt over Paulus, een christenvervolger, die op weg naar Damascus wordt verblind, op de grond valt en de stem van Christus hoort.
Na de genezing van zijn blindheid begint hij met grote ijver het christendom juist te verspreiden.
Net als bij Heliodurus is ook in dit verhaal sprake van een vorm van 'diepe duisternis' (blindheid), een op de grond storten en leidt het gebeuren tot een bekering.

Binnen het christendom bestaat de gewoonte om teksten uit het Eerste Testament te interpreteren als prefiguraties van het Tweede Testament.
In zo'n typologie wordt Paulus dan de tweede Heliodorus.

Hoewel het verhaal van de bekering van Paulus niet rept over een paard, heeft Caravaggio in zijn uitbeelding ervan dit paard prominent geschilderd.

Het bizarre lot wil overigens dat Gerard de Lairesse in 1689 zelf ook blind werd.

Gerard de Lairesse (1640-1711)
Verdrijving van Heliodorus uit de Tempel (1674)
Olieverf op doek, 89 x 77 cm
Wallraf-Richartz Museum - Keulen