LUCAS VAN LEYDEN
Dans om het gouden kalf
Onkuise lustKarel van Mander in zijn Schilderboek:Vervolgens is er nog een heel bijzonder stuk of kastje van Lucas te Amsterdam met de geschiedenis van de kinderen Israëls die dansen om het gouden kalf en feestvieren. Dit volgens de tekst in de bijbel waar staat: 'Het volk zette zich neer om te eten en te drinken en stond op om te spelen.'* Men ziet de losbandige aard van het banketterende volk en de onkuise lust die uit de ogen straalt, zeer levendig uitgebeeld. Het werk is echter door een of andere ondeskundige bedorven, door het met slechte vernis of iets dergelijks te besmeuren. * Exodus 32,6. |
GenrestukMozes is als een schim op de achtergrond te zien waar hij boven op de berg Sinaï 'overdekt door een wolk' in gesprek is met God waarna hij van hem de tien geboden zal ontvangen.Iets daaronder zien we Mozes samen met Jozua reeds de berg afdalen terug naar hun volk. Intussen was onder het wachtende volk de verveling toegeslagen en het vertrouwen in hun god afgenomen. Tegen alle geboden in maken ze onder leiding van Mozes' broer Aäron een idool, een gouden kalf, waaromheen gedanst wordt. Op de voorgrond zitten gezinnen met kinderen te picknicken. Op het rechter paneel wordt gedobbeld en gevreeën. Van Leyden plaatste het verhaal in een over alle drie panelen doorlopend landschap. Op de voorgrond in het midden overhandigt een vrouw met een kind op de arm een stuk fruit aan de man links van haar. In de context van waarschuwing tegen afgoderij en zedeloos gedrag lijkt dit een verwijzing te zijn naar de zondeval in het paradijs. Hangt de keuze voor dit thema samen met het opkomend protestantisme, dat een sterke afkeer had van de rooms-katholieke verering van religieuze beelden? Of moeten we precies het omgekeerde veronderstellen? Is het drieluik een manifest tegen de opruiende ideeën van de reformatie die de ware christen afwenden van het ware rooms-katholieke geloof? Hoewel dit qua omvang bescheiden drieluik een religieuze voorstelling betreft, is het feitelijk een genrestuk, een gefantaseerd tafereel aan het dagelijks leven ontleend waarin anonieme mensen de hoofdrol vervullen. Sommigen menen dat Lucas van Leyden dit voor wat Nederland betreft heeft uitgevonden. Het hoofdgebeuren van deze religieuze voorstelling van de dans om het gouden kalf wordt zelfs letterlijk naar de achtergrond verdrongen. Van Leyden heeft genre misschien wel bewust gehanteerd om - door gewone mensen in de kleding van tijdgenoten te kiezen als hoofdpersonen - zijn opdrachtgevers, kopers of beschouwers het meest direct te raken. Rond 1675 schilderde Jan Steen hetzelfde tafereel, waarbij hij zich duidelijk baseerde op dit drieluik van Van Leyden. |
|
Lucas van Leyden (1489-1533)
Drieluik met de aanbidding van het gouden kalf (±1530) Olieverf op panelen, 93 x 67 cm (middenpaneel), 91 x 30 cm (luiken) Amsterdam - Rijksmuseum |