Paul Verheijen
Hoofdmenu Zoeken Aanvullingen E-mail Actueel Site info Bijbel Exposities Films Heiligen Steden Kunstenaars Boeken Exegese


Hoofdmenu Aanvullingen E-mail Site info Actueel

BESPOTTING & DOORNENKRONING

Synopsis

Matteüs Marcus Lucas Johannes
Daarop spuwden ze Hem in het gezicht en sloegen Hem. Anderen stompten Hem en zeiden: 'Profeteer dan maar eens voor ons, messias, wie is het die Je geslagen heeft?'
(Matteüs 26,67-68)
[...]
De soldaten van de gouverneur namen Jezus mee naar het pretorium en verzamelden de hele cohort om Hem heen. Ze kleedden Hem uit en deden Hem een scharlakenrode mantel om, vlochten een kroon van doorntakken en zetten die op zijn hoofd. Ze gaven Hem een rietstok in zijn rechterhand en vielen voor Hem op de knieën. Spottend zeiden ze: 'Gegroet, koning van de Joden,' en ze spuwden op Hem, pakten Hem de rietstok weer af en sloegen Hem op het hoofd. Nadat ze Hem zo hadden bespot, trokken ze Hem de mantel uit, deden Hem zijn kleren weer aan en leidden Hem weg om Hem te kruisigen.
(Matteüs 27,27-31) 		Toen begonnen sommigen Hem te bespuwen; ze blinddoekten Hem en sloegen Hem en zeiden: 'Profeteer nu maar!, en ook de dienaren gaven Hem vuistslagen.
(Mc 14,65)
[...]
De soldaten leidden Hem weg, het paleis (dat is het pretorium) in, en riepen de hele cohort bijeen. Ze trokkem Hem een purperen gewaad aan, vlochten een kroon van doorntakken en zetten Hem die op. Daarna brachten ze Hem hulde met de woorden: 'Gegroet, koning van de Joden!' Ze sloegen Hem met een rietstok op het hoofd en bespuwden Hem, en bogen onderdanig voor Hem. Nadat ze Hem zo hadden bespot, trokken ze Hem het purperen gewaad uit en deden Hem zijn kleren weer aan. Toen brachten ze Hem naar buiten om Hem te kruisigen.
(Mc 15,16-20) 		De mannen die Jezus gevangenhielden, dreven de spot met Hem en geselden Hem. Ze blinddoekten Hem en zeiden: 'Profeteer nu maar, wie is het die Je geslagen heeft?' En ze zeiden nog tal van andere lasterlijke dingen tegen Hem.
(Lc 22,63-65)
[...]
Hierop begonnen Herodes en zijn soldaten Jezus te honen, en ze dreven de spot met Hem door Hem een pronkgewaad om te hangen. Zo stuurde hij Hem terug naar Pilatus. Op die dag werden Herodes en Pilatus vrienden, terwijl ze altijd elkaars vijanden waren geweest.
(Lc 23,11-12) 		Toen Jezus dat zei, gaf een van de dienaren die erbij stonden Hem een klap in het gezicht: 'Is dat een manier om de hogepriester te antwoorden?' Jezus zei: 'Als Ik iets verkeerds gezegd heb, zeg dan wat er verkeerd was, maar als het juist is wat Ik heb gezegd, waarom slaat u Me dan?'
(Joh 18,22-23)
[...]
Toen liet Pilatus Jezus geselen. De soldaten vlochten een kroon van doorntakken, zetten die op zijn hoofd en deden Hem een purperen mantel aan. Ze liepen naar Hem toe en zeiden: 'Gegroet, koning van de Joden!, en ze sloegen Hem in het gezicht.
(Joh 19,1-3)

Uitbeelding

In vroeg-christelijke voorstellingen van Jezus' lijden ging het in de eerste plaats om de overwinning op de dood door de verrijzenis, de bespotting hoorde daar niet bij.
In de middeleeuwen werd de bespotting sporadisch afgebeeld.
Vanaf de renaissance nam dat echter toe en versmolten de hierboven geciteerde bijbelfragmenten vaak tot één tafereel.
Het uitbeelden van de laatste dagen van het leven van Jezus kwam in de kruiswegstaties nog sterker naar voren.
De gelovige moest in zijn diepste wezen geraakt worden.

Meestal zit of staat Jezus frontaal, terwijl een of meer mannen hem de doornenkroon op het hoofd zetten. Meerdere beulen met stokken, twee aan twee, drukken de kroon met geweld op Jezus' hoofd. Een nieuw type toonde Jezus zittend in profiel aan de rand van het beeld, terwijl een beul de kroon op zijn hoofd drukt en anderen spottend toezien. Dit type vond veel navolging. In de 18e eeuw verdween het thema.
De bespotting werd soms ook afzonderlijk afgebeeld zonder doornenkroning.
Gerard van Honthorst (1592-1656)
1 - Olieverf op doek, 146,1 x 207 cm (circa 1617)
Los Angeles - County Museum of Art

2 - Olieverf op doek, 22,3 x 173,4 cm (circa 1614)
Los Angeles - J.Paul Getty Museum

3 - Olieverf op doek, 179 x 210 cm (circa 1614)
Rome - Santa Maria Immacolata

4 - Olieverf op doek, 197,5 x 170,5 cm (circa 1614)
Londen - Spier Collection

5 - Olieverf op doek, 192,4 x 221,5 cm (1622)
Amsterdam - Rijksmuseum
Hendrick ter Brugghen (1588-1629)
afbeelding links:
Olieverf op doek, 207 x 240 cm (1620)
Kopenhagen - Statens Museum for Kunst

afbeelding midden:
Olieverf op doek, 108,5 x 133 cm (circa 1625)
v/h Sydney - James Fairfax Collection

afbeelding rechts:
Olieverf op doek, 157 x 118,5 cm (circa 1625)
Rennes - Musée des Beaux-Arts
Dirck van Baburen (ca 1595-1624)
afbeelding links:
Olieverf op doek, 106 x 136 cm (1621-22)
Utrecht - Catharijneconvent

afbeelding rechts:
Olieverf op doek, 130,5 x 171,1 cm (1621-22)
Kansas City - Nelson-Atkins Museum of Art
2016 Paul Verheijen / Nijmegen