KRUISWEGSTATIES

Via Dolorosa - Aanpassing - Overzicht

Via Crucis of Via Dolorosa

Strikt genomen is de Via Crucis de weg die Jezus smartelijk, dolorosa, met het kruis aflegde. In de middeleeuwen trokken pelgrims naar Jeruzalem om deze route na te lopen en stil te staan op enkele locaties, statie geheten, afgeleid van het Latijnse statio, ‘(stil)stand’. Die kruiswegoefening zou teruggaan op Jezus’ moeder die in Jeruzalem ook de plaatsen van de Via Dolorosa bezocht zou hebben. Toen Jeruzalem niet meer door bedevaartgangers bezocht kon worden, werden kruiswegen nagebouwd. Vanaf het begin is er disussie geweest welke staties wel of niet tot de kruisweg moesten behoren. Dat resulteerde in een wildgroei aan kruiswegen. Het aantal locaties varieerde van slechts drie tot wel veertig. In het laatste geval werd de kruisweg uitgebreid tot het gehele passieverhaal beginnend met palmzondag. Ook niet-bijbelse verhalen werden toegevoegd. Vooral de werkzaamheid van Franciscus van Assisi is verantwoordelijk geweest voor de verspreiding van de gebeden kruisweg, voortgezet door de franciscanen. Tijdens de reformatie werden veel van die kruiswegen weer vernietigd. Omdat het aantal staties hier en daar bleef verschillen, bepaalde Clemens XII dit aantal op veertien. De onderwerpen daarvan werden door zijn opvolger Benedictus XIV (paus van 1740-58) vastgelegd. De paus stelde op dat moment ook de aanwezigheid van een kruisweg in rooms-katholieke godshuizen verplicht.
Tijdens de kruisweg staan gelovigen nu - gewoonlijk in de middag van Goede Vrijdag - biddend en herdenkend stil bij de 14 staties, meestal een schilderij of een beeldhouwwerk die een scène uit de lijdensweg van Jezus en zijn stervensproces voorstelt.

Vier van de oorspronkelijke kruiswegstaties zijn ook opgenomen binnen de zogenaamde Zeven Smarten van Maria.

Hoe er bij elke statie wordt stilgestaan wat betreft gebed of meditatie is niet voorgeschreven.
De aanhef luidt bij elke statie:
Wij aanbidden U, o Christus, en loven U - omdat Gij door uw heilig kruis de wereld verlost hebt.
En aan het eind bidt men:
Ontferm U over ons, Heer, ontferm U over ons - God, wees ons zondaars genadig.

In het interieur van vrijwel alle roomskatholieke kerken is zo'n 14-delige kruisweg aanwezig. Soms zijn deze in de buitenlucht opgesteld nabij de kerk of op een andere religieuze plek. Veel kunstenaars hebben een volledige kruisweg op hun naam staan.

Aanpassing

Discussie over aantal en onderwerp van de staties vindt nog steeds plaats. Punt van kritiek is bijvoorbeeld het ontbreken van de zin van Jezus' lijden voor de verlossing van de mens. Waarom heet Goede Vrijdag anders 'goed'? Soms is daarom een vijftiende statie opgenomen, de zogenoemde Paasstatie, die de verrijzenis als positief onderwerp heeft. Nog sterker: er ontstond zelfs een tweede reeks van veertien staties, de Via Lucis, de lichtweg.
In 2004 paste Johannes Paulus II (paus van 1978-2005; feestdag 22 oktober) de kruisweg aan. Enkele niet in de bijbel beschreven, apocriefe taferelen werden toen vervangen door anderen.

01 - Jezus bidt op de Olijfberg
02 - Jezus, verraden door Judas, wordt gearresteerd
03 - Jezus wordt veroordeeld door het Sanhedrin
04 - Petrus verloochent Jezus
05 - Jezus wordt berecht door Pilatus
06 - Jezus wordt gegeseld en met doornen gekroond
07 - Jezus neemt het kruis op
08 - Simon van Cyrene helpt Jezus het kruis dragen
09 - Jezus ontmoet de vrouwen
10 - Jezus wordt aan het kruis genageld
11 - Jezus belooft het Koninkrijk aan de goede rover
12 - Jezus aan het kruis spreekt tot zijn moeder en zijn discipel
13 - Jezus sterft aan het kruis
14 - Jezus wordt in een graf gelegd

Overzicht

Bij de opsomming van de staties hieronder staan afbeeldingen van zes verschillende kruiswegen.
De eerste van Nicolaas Poland is traditioneel. Het historische en natuurlijke kader is breed uitgesmeerd in een meer verhalende vorm.
De andere kruiswegen geven alleen het wezenlijke van elke statie weer. Mysterienbilder werden zodoende Andachtsbilder, de achtergrond is leeg om plaats te kunnen maken voor religieuze emotie bij de schouwer.

Van links naar rechts en boven naar beneden:

Nicolaas Poland (1862-1949) - 's Heerenberg - Pancratiuskerk, 1917
Deze schilder was werkzaam in het atelier van Friedrich Wilhem Mengelberg (1837-1919). Medewerkers aldaar mochten hun werk nooit signeren. Poland deed dat echter toch bij de laatste statie XIV. Kennelijk heeft hij zijn eigen zin (een beetje) doorgedreven.
Jan Toorop (1858-1928) - Oosterbeek - Sint Bernulphuskerk, 1916-19
De kruisweg van Jan Toorop valt op door zijn artistieke, klare bouw van elk tafereel met zijn simpele, maar grootse lijnen. het kleurenstelsel en de fijne afwerking en detailbehandeling. De Christusfiguur domineert op elke statie. Op zijn heilig aangezicht ligt gewijde ernst, rust en waardigheid, de lichtschijn van de goddelijkheid.
Albert Servaes (1883-1966) - Berkel-Enschot - Trappistenabdij O.L.V. Koningshoeven, 1919
Servaes kreeg in 1919 de opdracht voor een kruisweg ten behoeve van een kapel van de ongeschoeide karmelieten in Luithagen-Oude God (Mortsel), een voorstad van Antwerpen. Toen zij werden opgehangen, veroorzaakte de kruisweg zo'n tumult dat het Vaticaan in april 1921 opdracht gaf tot verwijdering. Titus Brandsma stelde tevergeefs alles in het werk het verbod uit Rome af te wenden. Er bestaat ook een gekleurde geschilderde versie van deze kruisweg die in bezit is van het Catharijneconvent in Utrecht.
Jac Maris (1900-1996) - Dokkum - Bonifatiuspark, 1939-49
Maris maakte van keramiek een terracotta kruisweg, omlijst in kleine kapelachtige bouwwerkjes. Hij krreg de opdracht hiervoor van de geboren Fries Titus Brandsma. Tussen 1945 en 1949 vervaardigd hij een kopie voor het kruiswegpark op de kapelberg in Bergharen.
Aad de Haas (1920-1972) - Wahlwiller - Cunibertuskerk, 1946-49
Net als bij de kruisweg van Servaes is over deze van De Haas een ware hetze ontstaan, die zover ging dat de kruiswegstaties op Goede Vrijdag 1949 op last van het Vaticaan uit de kerk moesten worden verwijderd. Aad de Haas heeft de kruiswegstaties zelf uit de kerk gedragen. Na zijn dood werd hij gerehabiliteerd en in 1981 zijn de kruiswegstaties teruggekeerd. Zijn kruisweg bevat twee extra staties.
Ted Felen (1931-2016) - Nijmegen - Dominicuskerk, 1963
Ook zijn kruisweg telt 16 staties. Felen toont in de verschillende kruiswegstaties de menselijkheid van Jezus, vooral in diens ervaring met eenzaamheid, lijden en foltering.

Statie I

Jezus wordt tot de dood van 't kruis veroordeeld
(Iesus condemnatur ad mortem)
Matteüs 27,1, Marcus 15,15, Lucas 23,25, Johannes 19,16

Statie II

Jezus neemt het kruis op zijn schouders
(Iesus oneratur ligno crucis)
Johannes 19,17

Statie III

Jezus valt de eerste maal onder het kruis
(Iesus procumbit primum sub onere crucis)
Niet in de Bijbel

Statie IV

Jezus ontmoet zijn H. Moeder
(Iesus fit perdolenti Matri obvius)
Niet in de Bijbel

Statie V

Simon van Cyrene helpt Jezus het kruis dragen
(Iesus in baiulanda cruce a Cyrenaeo adiuvatur)
Matteüs 27,32, Marcus 15,21, Lucas 23,26

Statie VI

Veronica droogt het aangezicht van Jezus af
(Iesus Veronicae sudario abstergitur)
Niet in de Bijbel

Statie VII

Tweede val van Jezus onder het kruis
(Iesus procumbit iterum sub onere crucis)
Niet in de Bijbel

Statie VIII

Jezus troost de wenende vrouwen
(Iesus plorantes mulieres alloquitur)
Lucas 23,28-31

Statie IX

Derde val van Jezus onder het kruis
(Iesus procumbit tertium sub onere crucis)
Niet in de Bijbel

Statie X

Jezus wordt van zijn klederen beroofd
(Iesus vestibus spoliatur)
Matteüs 27,35, Marcus 15,24, Lucas 23,34, Johannes 19,23-24

Statie XI

Jezus wordt aan het kruis genageld
(Iesus clavis affigitur cruci)
Matteüs 27,35, Marcus 15,24, Lucas 23,33, Johannes 19,18

Statie XII

Jezus sterft aan het kruis
(Iesus moritur in cruce)
Matteüs 27,50, Marcus 15,37, Lucas 23,46, Johannes 19,30

Statie XIII

Jezus wordt van het kruis afgedaan
(Iesus deponitur de cruce)
Matteüs 27,57-61, Marcus 15,42-47, Lucas 23,50-56, Johannes 19,38-42

Statie XIV

Jezus wordt begraven
(Iesus sepulcro conditur)
Zie statie XIII

Extra staties van De Haas en Felen

Getsemane en Verrijzenis