|
||
PrefectIn 1961 ontdekten archeologen een brok zwarte kalksteen in Caesarea Maritima, een Romeinse stad uit de oudheid aan de kust van Israël.De steen was in het Latijn geschreven en maakte onderdeel uit van treden die leidden naar het amfitheater aldaar. Gedeeltes van de inscriptie konden nog worden gelezen: TIBERIEUM NTIUS PILATUS ECTUS IUDAEE De gereconstrueerde inscriptie maakt melding van het feit dat Pontius Pilatus, prefect van Judea, een Tiberieum (dit in het Latijn unieke woord slaat vermoedelijk op een gebouw ter ere van keizer Tiberius) heeft opgericht. Pilatus was dus prefectus, een titel die door de Romeinen gebruikt werd voor diverse hoge en lage leidinggevende ambten. In vage functieomschrijvingen van Pilatus komen we ook wel de termen ‘landvoogd’ of ‘procurator’ tegen. Pilatus' naam is onlosmakelijk verbonden met de kruisiging van Jezus. Hij was benoemd door een zekere Sejanus, zijn vriend die minister van keizer Tiberius was. Deze Sejanus werd in het jaar 31 geëxecuteerd wegens verraad. Pilatus werd als zijn vriend ook verdacht. Door zijn wrede manier van optreden was hij een gehaat man onder de joden. Vanuit Caesarea deed hij pogingen zijn joodse onderdanen te provoceren of te intimideren. Hij wordt beschreven als van nature onbuigzaam en eigengereid. Onder zijn verschrikkelijk wrede, wrokkig en wraakzuchtig beleid vinden vele vormen van wangedrag plaats als corruptie, geweld, diefstal, mishandeling en standrechtelijke executies. Berucht is het bloedbad dat hij laat aanrichten onder een groep Samaritanen. |
||
De vrouw van PilatusLaat je niet in met die rechtvaardige! Om hem heb ik namelijk vannacht in een droom veel moeten doorstaan', was de waarschuwing die Pilatus van zijn vrouw kreeg (Matteüs 27,19).In latere legenden kreeg zij verschillende namen waarvan Claudia Procula de meest bekende is (ook Procla, Procles of Perpetua). Op een merkwaardig Duits bidprentje uit 1820 staat zij vermeld als Sankta Johanna uxor Pilati. In de oosters-orthodoxe kerk heeft zij een feestdag in de liturgische kalender op 27 oktober. |
||
RehabilitatieBij de beschrijving van Pilatus in de vier evangeliën is het goed te bedenken dat in de tijd dat het christendom zich begon te verspreiden over het Romeinse Rijk de positie van de Romein Pontius Pilatus tamelijk gevoelig lag. Hij was het immers die Jezus ter dood had laten brengen. Pilatus wordt in de evangelies beschreven als een tamelijk ambivalent personage. De conclusie moet dan wel zijn dat er sprake is van een voor het prille christendom noodzakelijke rehabilitatie van Pilatus. Zijn in de evangeliën beschreven nogal ambivalente karakter is mogelijk het gevolg van die gewenste rehabilitatie die echter het feit van Jezus’ kruisiging niet kon wegpoetsen. Voor een Romeins bezettingsofficier die het liefst niets met joodse zaken te maken wil hebben, slaat Pilatus geen slecht figuur in de vier evangeliën.Ook later ontstonden er geschriften die Pilatus als onderwerp hebben. In sommige tradities groeide Pilatus zelfs uit tot heilige martelaar (zie verder). Tot op heden vereert de Ethiopisch-orthodoxe Kerk hem als zodanig op 25 juni samen met zijn vrouw. |
||
Tendentieuze geschriftenOm de gebeurtenissen rond Jezus' dood nauwkeurig te leren kennen, ontstonden er allerlei geschriften rondom de figuur van Pilatus. Zie bijvoorbeeld het eerste deel uit het Evangelie van Nikodemus.Een tweede voorbeeld is de brief - waarschijnlijk rond 150 in omloop gebracht - die Pontius Pilatus aan de Romeinse Claudius zou hebben geschreven. De brief luidt als volgt: Pontius Pilatus groet zijn keizer Claudius. Onlangs geschiedde iets wat ik zelf aan het daglicht gebracht heb. De Joden hebben uit haat zichzelf en hun nageslacht met een gruwelijke veroordeling bestraft. Hun vaderen hadden namelijk de belofte dat hun god hun uit de hemel een heilige zou sturen, die terecht hun koning genoemd zou worden en dat deze naar de aarde zou worden gezonden door bemiddeling van een maagd. Toen echter deze god tijdens mijn stadhouderschap over het Judea van de Hebreeën was gekomen en zij hadden gezien dat hij blinden het gezicht gaf, melaatsen reinigde, verlamden genas, duivels uitdreef uit mensen, doden opwekte, de winden aan zijn bevel onderwierp, droogvoets over de golven van de zee liep en vele andere wonderen deed, en toen het gehele volk van de Joden zei dat deze de zoon van god was, toen werden de eersten onder de priesters door haat bevangen. Zij namen hem gevangen, leverden hem aan mij over, en de een na de ander loog ten overstaan van mij dat hij groot was en tegen hun wetten ageerde. Ik echter geloofde dat dit getuigenis juist was en droeg hem na geseling over om naar hun goeddunken met hem te handelen. Zij kruisigden hem en plaatsten wachten bij zijn graf. Op de derde dag stond hij evenwel op, hoewel mijn soldaten de wacht hielden. In zoverre ontvlamde daarop de verdorvenheid van de Joden, dat zij hun geld gaven, zeggende: zegt dat zijn leerlingen zijn lichaam hebben geroofd. Ofschoon zij het geld accepteerden, waren zij toch niet in staat het gebeurde te verzwijgen. Zij hebben getuigd dat zij hem hebben zien verrijzen en dat zij geld van de Joden hadden aangenomen. Dit heb ik openbaar gemaakt, zodat niemand nog daarover zou liegen en u niet meent dat de leugens van de Joden geloofwaardig zijn.Op vergelijkbare wijze poogt Pilatus volgens het rond het jaar 150 van onze jaartelling ontstane apocriefe Evangelie van Petrus de verantwoordelijkheid voor zijn optreden en voor zijn besluiten af te schuiven op het Sanhedrin. Ten antwoord zegt Pilatus: ík ben vrij van het bloed van de zoon van God; Het was júllie beslissing!Er bestaan nog veel meer geschriften van of over Pilatus die alle zonder uitzondering gerekend kunnen worden tot vervalsingen of legendarische aanvullingen. Zo is er een zeer uitgebreide brief van Pilatus aan keizer Tiberius over Jezus' proces. Twee Ethiopische geschriften schrijven over Pilatus' dood. In het ene wordt Pilatus christen en sterft hij een marteldood, in het andere wordt Pilatus maar liefst twee keer gekruisigd: door de joden in Jeruzalem en door Tiberius in Rome. |
| 2016 Paul Verheijen / Nijmegen |