Paul Verheijen

ANTONI GAUDÍ

Sagrada Família

Verzoeningskerk

In 1866 stichtte boekhandelaar Josep Maria Bocabella i Verdaguer (1815-1892) de Associació Spiritual de Devots de Sant Josep, de Josefijnen. Na een bezoek aan het Vaticaan nam Bocabella zich voor in Barcelona een kerk te bouwen. De kerk, die Kathedraal der Armen zou worden genoemd, mocht uitsluitend met schenkingen gebouwd worden. Er kwamen donaties binnen en de Josefijnen verwierven een perceel in de wijk Gracia. Op 19 maart 1882, de feestdag van de heilige Jozef, werd met de bouw van de crypte begonnen. Als architect was aangesteld Francesc de Paula del Villar y Lozano (1828-1901). Hij plande de bouw van een neogotische kerk in de vorm van een Latijns kruis. Na onenigheid met de opdrachtgever trok hij zich een jaar later terug.

Men had intussen Antoni Gaudí i Cornets (1852-1926) aangezocht. Gaudí bouwde de crypte af volgens het plan van Villar, maar veranderde het concept van de bouw vervolgens volledig. De Sagrada Família zou voortaan het hele leven van Gaudí gaan beheersen tot hij op 10 juni 1926 na een tramongeluk overleed. Deze dag werd ook zijn liturgische feestdag als Dienaar Gods. Menigeen in Catalonië dringt aan op de zalig- dan wel heiligverklaring van deze diepgelovige 'bouwmeester Gods'.

De officiële naam van de kerk luidt Basílica i Temple Expiatori de la Sagrada Família (Basiliek en Boetetempel van de Heilige Familie).
De kerk is gewijd aan Jezus Christus en zijn ouders Maria en Jozef, als model van het christelijke gezin. Gaudí vond dat een kerk het meest representatieve gebouw van een volk is. Daarom voorzag hij de architectonische elementen van emblemen, beschermheiligen en mannen van zijn tijd in de gestalte van bijbelse figuren, maar ook van elementen uit de Catalaanse flora en fauna.
De oostelijke gevel wijdde hij aan de geboorte van Jezus, de westelijke gevel aan zijn lijden en de naar de zee gekeerde zuidelijke gevel met de hoofdingang aan de Hemel.
De noordelijke gevel kent geen portaal.
De vier torens rondom de hoofdtoren symboliseren de vier evangelisten die rond Christus staan.
In het ontwerp staan vier torens gepland bij elk van de drie portalen, symboliserend de twaalf apostelen.

Waardering

Er gaan stemmen op, dat Gaudí behoorde tot de Vrijmetselarij. Dit meent men af te leiden uit de symboliek, die Gaudí meermalen gebruikt. Deze symboliek zal nu hij is overleden niet worden opgelost, want Gaudí gaf weinig uitleg over de betekenis ervan; daar moest men maar naar gissen.
Zijn werk wordt ook gewaardeerd door de Unesco die in 2005 de crypte en de Geboortegevel van de Sagrada Familia op de Werelderfgoedlijst plaatste, dus alleen het 'echte' Gaudí-deel van de Sagrada Familia.

Men bouwt nog steeds aan deze kerk op grond van de maquettes en tekeningen die Gaudí naliet. Ter gelegenheid van de honderdste sterfdag van Gaudí hoopt men het werk in 2026 te voltooien, maar het zal bij deze kathedraal wel net zo lopen als bij vele middeleeuwse kathedralen: als het werk af is, moet er alweer gerestaureerd worden.
Over de Sagrada Família valt veel te schrijven (en dat is dan ook volop gebeurd). Op deze webpagina een overzicht van de oostelijke en westelijke gevel: de gevel van de geboorte en de gevel van het lijden.

Oostelijke gevel van de geboorte

De gevel van de geboorte was de eerste façade die werd afgerond en de bouw ervan duurde tot ongeveer 1930.
De gevel bestaat uit drie voorportalen die staan voor de drie 'goddelijke deugden' van het christendom.
Ze dragen de namen Hoop (linker), Liefde (midden) en Geloof (rechter).
De door Gaudí ontworpen beelden zijn hoofdzakelijk gemaakt door de Catalaanse beeldhouwers Joan Matamala i Flotats (1893-1977) en Juan Busquets i Mollera (1903-1968).
01 - Taukruis
02 - Cipres
03 - Pelikaan
04 - Apostel Barnabas
05 - Rots van de Montserrat
06 - Jozef begeleidt het schip van de kerk
07 - Zinnebeeld van de heilige Jozef
08 - Apostel Simon
09 - Zinnebeeld van Christus
10 - Wierookengelen
11 - Kroning van Maria
12 - Apostel Judas Taddeüs
13 - De Voorzienigheid (hand met oog)
14 - Maria
15 - Zinnebeeld van de Maagd
16 - Apostel Mattias
17 - Zaag van Jozef met de 'M' van Maria
18 - Verloving van Maria
19 - Vlucht naar Egypte
20 - Jozef en Jezus met Joachim & Anna
21 - Kindermoord in Betlehem
22 - Bazuinengelen
23 - De dierenriem
24 - Annunciatie
25 - Kerstster
26 - Muziekengelen
27 - Koor van kindengelen
28 - Aanbidding van de wijzen
29 - Geboorte van Jezus
30 - Stamboom van Jezus
31 - Aanbidding van de herders
32 - Opdracht in de tempel
33 - Jezus in de tempel bij de schriftgeleerden
34 - Visitatie
35 - Jezus in de timmerwerkplaats
36 - Gargouilles: kameleons
37 - Schildpadden

Westelijke gevel van het lijden

De originele tekening van Gaudí voor deze gevel toonde een voorhof met zuilen die aan breekbare botten doen denken.
De gevel zou de naam krijgen 'Lijden en Dood' en Gaudí begon niet als eerste met deze gevel omdat de geldschieters zich dan waarschijnlijk zouden hebben teruggetrokken.
Gaudí leefde niet lang genoeg om de voltooiing van deze gevel mee te maken.
In 1988 kreeg de beeldhouwer Josep Maria Subirachs (1927-2014) de opdracht de bijbehorende beelden te maken.
Op een soort podium met drie vlakken laat hij het lijden van Jezus zien, vanaf het laatste avondmaal tot aan zijn dood.
De beelden moeten worden bekeken in de vorm van een liggende S, te beginnen linksonder.
Subirachs' stijl wordt gekenmerkt door scherpe hoeken, lijnen en profielen, waarbij de omvang van de kledij en de lichaamsvormen speciale aandacht krijgen
01 - Laatste Avondmaal
02 - Judas en de 30 zilverlingen
03 - Poort van Getsemane
04 - Petrus en de soldaten
05 - Judaskus
06 - Slang
07 - Poorten van het Evangelie
08 - Alfa en omega
09 - Geseling
10 - Haan
11 - Petrus' verloochening
12 - Labyrint
13 - Poort van de kroning
14 - Ecce Homo
15 - Oordeel van Pilatus
16 - Romeinse adelaar
17 - Pilatus wast zijn handen in onschuld, zijn vrouw loopt weg
18 - Jezus valt onder het kruis, Simon van Cyrene helpt
19 - Veronica
20 - Evangelist
21 - Longinus
22 - Dobbelende soldaten
23 - Johannes, Maria & Maria Magdalena
24 - Kruisiging
25 - Gescheurde tempelvoorhang
26 - Begrafenis
27 - Apostel Filippus
28 - Apostel Tomas
29 - Apostel Bartolomeüs
30 - Apostel Jakobus

Detailafbeeldingen

Oostgevel - 01-02
Tau-kruis en cipres

Leo XIII was bij de start van de bouw paus. In zijn wapenschild komt een cipres voor. De cipres staat voor de onsterfelijke levensboom. De zuivere zielen, afgebeeld als albasten duiven, wachten in de boom op hun toetreding tot het paradijs. Op de top van de cipres bevindt zich een symbolische weergave van de Drie-eenheid: God is de Griekse letter tau (T) en Christus de Griekse letter chi (X). De brug langs de cipres verwijst naar de paus die pontifex, bruggenbouwer, van de Kerk is.

Oostgevel - 03
Pelikaan

Volgens de mythe van de pelikaan pikt dit dier met zijn snavel zijn met vissen gevulde buik open om zijn jongen te voeden. Daarom wordt dit als symbool van Christus in de eucharistie en soms ook als symbool voor de verrijzenis gebruikt.

Oostgevel - 06
Jozef begeleidt het schip van de kerk

Jozef zit in een bootje, voor een grote lantaarn en een baldakijn met de duif van de heilige Geest erop. Het bootje dringt een grot binnen, als schuilplaats. Volgens sommigen betekent de lamp de weg die de Kerk toont in de duisternis en gidst Jozef de boot van de Kerk. Deze afbeelding herinnert de gelovigen eraan dat Jozef in 1870 tot patroon van de universele Kerk was uitgeroepen.

Oostgevel - 11
Kroning van Maria

Christus zet een kroon op het hoofd van zijn moeder Maria, koningin van de hemelen. Het beeld is bijzonder omdat niet God Maria kroont en God is vervangen door Jozef (links) met de twijg in de hand. De Sagrada Família is ook aan Jozef gewijd. De heilige Geest is vervangen door een mysterieuze figuur rechts, die Maria aanbidt, mogelijk de Josefijn Josep Bocabella, de opdrachtgever voor de bouw van de kerk.

Oostgevel - 18
Verloving van Maria

Oostgevel - 19
Vlucht naar Egypte

Maria zit op een ezel - geleid wordt door een engel - met het kind Jezus in haar armen en Jozef houdt bezorgd toezicht.

Oostgevel - 21
Kindermoord in Betlehem

Een beul snijdt een kind in stukken met zijn zwaard voor de ogen van de moeder. Op het moment dat men dit beeld afgoot, bemerkte men dat de beul zes tenen had aan elke voet. Matamala wilde deze fout camoufleren, maar Gaudi wilde het zo behouden, aangezien de wanstaltige zes tenen wezen op de monsterlijkheid van de kindermoord.

Oostgevel - 24
Annunciatie

De engel Gabriël legt zijn hand op Maria om aan te kondigen dat zij een zoon ter wereld gaat brengen. In een boogvorm eromheen zijn symbolen van de horoscoop afgebeeld. De horoscoop was afkomstig uit het heidense geloof in de voorbestemming van mensen en - hoewel meermaals veroordeeld door de rooms-katholieke kerk - in kerken en kathedralen geplaatst.

Oostgevel - 37
Schildpad

Tussen de drie portalen staan twee steunpilaren in de vorm van palmbomen die elk gevestigd zijn op een schildpad in steen: de ene op een zeeschildpad, georiënteerd naar de kant van de zee, de andere op een landschildpad, georiënteerd naar de kant van het land.

Westgevel - 01
Laatste Avondmaal

Dit beeld toont het moment tijdens de maaltijd dat een bedroefde Jezus (rechts) zijn leerlingen aankondigt dat één van hen hem zal overleveren.

Westgevel - 04
Petrus en de soldaten

Tussen Petrus en de groep soldaten staat een afgehakte olijfboomstam. In de nerven doemt op het door Petrus afgeslagen oor van Malchus, de knecht van de hogepriester.

Westgevel - 05-06
Judaskus en slang

Dit starre en afstandelijke beeld beeldt de kus uit waarmee Judas zijn meester overlevert aan de overheid. Hij is daartoe aangezet door Satan die Subirachs heeft verbeeld in de kronkelende slang achter Judas. Het magische vierkant van 16 cijfers is opmerkelijk omdat niet alleen de rijen, kolommen en diagonalen dezelfde som 33 hebben (de leeftijd van Jezus toe hij stierf aan het kruis), maar onder meer ook: de vier hoekpunten; de vier middelste getallen; de blokken van 2×2 getallen in de linkerboven-, rechterboven-, linkerbeneden- of rechterbenedenhoek; de twee middelste getallen in de eerste en laatste kolom resp. in de bovenste en onderste rij.

Westgevel - 09
Geseling

De zuil waaraan Jezus is vastgebonden is verbrokkeld in vier delen die de vier armen van het kruis symboliseren en het verval van de oude wereld. De drie treden naar de zuil staan voor de drie dagen van Jezus' lijden en dood, voorafgaand aan zijn verrijzenis. Op de bovenste trede ligt de rietstengel van de bespotting. De platte knoop in het touw verwijst naar de fysieke geseling.

Westgevel - 10-11
Haan en Petrus' verloochening

De haan links kondigt de komst van de dageraad aan en de vervulling van de voorspelling die Jezus Petrus deed over diens verloochening. Petrus zit in een houding van berouw: hij heeft de haan gehoord en herinnert zich Jezus' woorden.

Westgevel - 12
Labyrint

De doolhof symboliseert behalve de weg die Jezus aflegde tot aan het kruis ook de eenzaamheid van de mens in zijn levensweg naar de dood.

Westgevel - 14
Ecce homo

Pilatus zit op zijn rechterstoel en toont Jezus - temidden van twee Romeinse soldaten - aan het volk. De Romeinse adelaar staat op een zuil rechts waarin de naam is gegraveerd van Tiberius die op het moment van Jezus' dood keizer was.

Westgevel - 17
Pilatus wast zijn handen in onschuld

Pilatus links wast zijn handen in een kom die hem wordt voorgehouden. Rechts staat zijn vrouw die hem had gewaarschuwd Jezus te veroordelen.

Westgevel - 17
De vrouw van Pilatus

Subirachs heeft de vrouw van Pilatus afgebeeld terwijl ze bijna demonstratief haar rug keert naar haar man die zijn handen in onschuld wast.

Westgevel - 18
Jezus valt onder het kruis

Tijdens de kruisweg ontmoet Jezus vrouwen uit Jeruzalem (de drie Maria's?). Hij ligt gevallen onder zijn kruis, terwijl Simon van Cyrene het kruis weer optilt. De groep toont een dramatische spanning en beeldende kracht.

Westgevel - 19
Veronica

Het hoofd van Veronica heeft geen gezicht waardoor het gezicht van Jezus op de zweetdoek meer reliëf krijgt.

Westgevel - 21
Longinus

Subirachs heeft de soldaat die Jezus na zijn dood met zijn speer in zijn zijde zal steken afgebeeld rijdend op een paard.

Westgevel - 22
Dobbelende soldaten

De soldaten verloten onderling de mantel van Jezus.

Westgevel - 23-24-25
Johannes, Maria en Maria Magdalena, kruisiging en gescheurde tempelvoorhang

De gekruisigde Jezus is het grootste beeldhouwwerk van de westgevel met een hoogte van vijf meter. De doodskop aan de voet van het kruis herinnert aan de Hebreeuwse naam Golgota, 'schedelplaats'. Na de dood van Jezus scheurt de voorhang van de tempel doormidden.

Westgevel - 24
Kruisiging

Bijzonder is dat Jezus met zijn polsen is gespijkerd aan een horizontaal geplaatst kruis boven zijn hoofd en armen waardoor zijn lichaam als het ware in het luchtledige hangt alsof hij boven de toeschouwer ineenstort.

Westgevel - 26
Begrafenis

Josef van Arimatea houdt het lichaam van Jezus vast terwijl Nikodemus hem zalft. Het hoofd van Nikodemus is mogelijk een zelfportret van Subirachs.

Antoni Gaudí (1852-1926)
Sagrada Família - Barcelona (1882-2026)
2016 Paul Verheijen / Nijmegen