PETRUS CANISIUS
Jan Toorop & Joan Collette
Peter KanisPeter werd op 8 mei 1521 geboren als zoon van de Nijmeegse burgemeester Jacob Canis. Op 15-jarige leeftijd verliet hij Nijmegen voor studies in de vrije kunsten, theologie en rechten te Keulen en Leuven. Zeven jaar later sloot hij zich als eerste Nederlander aan bij de pas door Paulus III goedgekeurde Societas Jesu, de jezuïeten, en werd hij leerling van Ignatius van Loyola. Tijdens de contrareformatie reisde hij door heel Europa - hij zou in dertig jaar ruim dertigduizend kilometer hebben afgelegd - en bestreed hij het protestantisme in Ingolstadt, Wenen, Messina, Praag, Innsbruck, Dillenburg en München, alwaar hij theologie doceerde. Hij staat ook bekend als Peter d'Hondt, Petrus Neomagus of Noviomagus of Petrus Canisius.Van een door hem geschreven drievoudige catechismus werd de beknopte versie voor het lager en middelbaar onderwijs het meest succesvol. In Duitsland werd die catechismus zelfs de Kanisie, 'de canisius' genoemd. Tot halverwege de twintigste eeuw - dus bijna 400 jaar lang - werd deze catechismus in parochies en op scholen gebruikt. De De Hamer der Ketters / Ketterhamer of De Nieuwe Bonifatius, zoals hij werd genoemd, stierf op 21 december 1597 in Freiburg (CH) alwaar hij ook begraven ligt in de Michaëlskerk. Hij werd pas in 1864 zaligverklaard en in 1925 als eerste Nederlander door Pius XI heiligverklaard en tot kerkleraar uitgeroepen. Bij die gelegenheid ontving de Ignatius-kerk in Nijmegen een aantal relieken - fragmenten van een wervel en zijn schoenen - en kreeg de kerk zijn naam tot op de huidige dag. 27 april werd zijn feestdag op de kerkelijke kalender, hetgeen na het Tweede Vaticaans Concilie werd gewijzigd in 21 december. |
NijmegenOp de gevel van het pand Broerstraat 42-44 in Nijmegen hangt sinds 1971 een plaquette: ‘Hier werd geboren Petrus Canisius’. Nogal wat historici tweifelen aan die locatie en beweren dat Canisius is geboren in het pand wat nu de Lage Markt 71 en 73 is. Hij en zijn ouders zouden wel hebben gewoond aan de huidige Broerstraat, maar pas drie jaar na zijn geboorte. Voor die tijd woonden ze aan de Lage Markt. Nijmegen is Petrus Canisius nooit vergeten; een belangrijke verkeerssingel, een basisschool en middelbare school en een ziekenhuis (Canisius-Wilhelmina-Ziekenhuis, CWZ) kregen zijn naam. In het Hunnerpark staat al bijna honderd jaar een levensgroot bronzen beeld van hem.Na zijn vijftiende bezocht Petrus zijn geboortestad echter nog maar weinig. Hij kwam nog enkele keren in Nijmegen, bijvoorbeeld toen zijn vader overleed in 1543. Bij een bezoek december 1565 preekte hij in de Stevenskerk waar velen hun beroemde stadgenoot wilden horen en zien. De gemeenteraad ontving hem toen plechtig op het stadhuis. In 1904 werd in Nederland de Apologetische Vereniging ‘Petrus Canisius’ opgericht die in 1939 de publicatie van de jarenlang in katholieke kringen gezaghebbende Petrus Canisiusvertaling van de bijbel realiseerde. |
Getekend en gebrandschilderdJan Toorop woonde van 1908 tot 1916 in Nijmegen en maakte een tekening van Canisius. Omdat er geen contemporaire portretten van Canisius bekend zijn, heeft hij linksboven voor alle zekerheid maar aangegeven dat zijn geportretteerde Canisius is, aangevuld met de ordeafkorting (SJ=Sociatas Jesu), geboortejaar (nat=natus, sterfjaar (ob=obiit) en het zegelmerk van Ignatius en de jezuïeten.Midden in de Tweede Wereldoorlog werd in Nijmegen een nieuwe raadszaal van het stadhuis geopend. Daarin bevonden zich 60 gebrandschilderde ramen verdeeld in tien themata. Ze waren ontworpen door de Nijmeegse kunstenaar Joan Collette. Een van de zes vensters bij het thema 'Godsdienst' betrof een afbeelding van Petrus Canisius. Behalve dat zijn naam is vermeld herkennen we Canisius hier ook aan het boek, zijn catechismus, in zijn hand. De ramen zijn bij het bombardement van 22 februari 1944 zwaar beschadigd, maar later door Collette weer hersteld. Na de sloop van de raadszaal in 1978 kregen de ramen in 1982 een plek in de gangen van de nieuwbouw van het stadhuis, waar ze alleen onder gidsbegeleiding kunnen worden bekeken voor geïnteresserden. |
|
Petrus Canisius
Jan Toorop (1858-1928) Tekening (1925) Nijmegen - Jezuïetenarchief Joan Collette (1889-1958) Gebrandschilderd raam (1942) Nijmegen - Stadhuis |