Paul Verheijen

RAFAËL

Gavari retabel of Mond kruisiging

Reconstructie

De hier afgebeelde reconstructie toont een retabel geschilderd door Rafaël dat afkomstig is uit de Hiëronymuskapel van de San Domenico in Città di Castello.

Hij maakte het in opdracht van Domenico de'Gavari, een rijke wolkoopman aldaar.
Dat is te lezen op het stenen voetstuk van het retabel dat ook het jaartal 1503 toont:
HOC + OPVS + FIERI + FECIT + D[omi]NICVS + THOME + DE GAVARI + M. o III. o

Een latere eigenaar van het retabel was de chemisch-industrieel en kunstverzamelaar Ludwig Mond (1839-1909) die zijn collectie naliet aan de National Gallery in Londen.

Oorspronkelijk bevatte het retabel een predella van drie panelen waarvan er twee bewaard zijn gebleven (zie onder).

Kruisiging in Umbrië

De gekruisigde Christus wordt geflankeerd door zijn moeder Maria en de apostel/evangelist Johannes. Geknield is afgebeeld Hiëronymus en Maria Magdalena.
Twee engelen vangen bloed op afkomstig uit Christus' handen en zijde in drie kelken.
Boven het kruis zien we de zon en de maan, een motief dat we vaker aantreffen in de Umbrische schilderkunst.
De kruisiging vindt plaats in een heuvellandschap dat ook doet denken aan dat van Umbrië zodat Golgota letterlijk een locale kleur krijgt.

Op de voet van de staander van het kruis heeft Rafaël zijn signatuur achtergelaten:
RAPHAEL / VRBINAS P[inxit]

Predella

Door de achtergrond werden de drie panelen van de predella met elkaar verbonden. Ze tonen postume wonderen op voorspraak van Hiëronymus. Deze legendes stammen uit het lofdicht Iherominianum van Giovanni d'Andrea (±1270-1348). De twee gescheiden van elkaar en elders bewaard gebleven panelen tonen:
  • Links: Eusebius van Cremona (feestdag 5 maart), een leerling en goede vriend van Hiëronymus en zijn opvolger als abt in Betlehem, wist met hulp van het kleed van de reeds overleden Hiëronymus drie dode mannen tot leven te wekken.
    De opwekkingen worden door Rafaël subtiel en inventief uitgebeeld in verschillende momenten in hun terugkeer tot leven, variërend van het nog steeds liggende lichaam aan de rechterkant tot de jongeman aan de linkerkant die al in een dankgebed houdt.
  • Rechts: Hiëronymus redt Silvanus van onthoofding (scène links), maar laat de ketter Sabinianus onthoofden (scène rechts)
    In de hemel hoorde Hiëronymus van een man genaamd Silvanus, die ten onrechte werd beschuldigd van ketterij door een andere man genaamd Sabinianus. Sabinianus had grote invloed en macht, en gebruikte deze om Silvanus te beschuldigen en te vervolgen. Hiëronymus besloot in te grijpen. Hij onderzocht de situatie grondig en ontdekte dat Sabinianus zelf een ketter was die de leer van de kerk verdraaide en vals beschuldigingen maakte tegen Silvanus uit persoonlijke wrok of machtswellust. Hiëronymus trad op als verdediger van Silvanus, ontmaskerde de valse beschuldigingen van Sabinianus en stelde de waarheid aan het licht. Door zijn interventie (zie de hand om de pols van de beul) werd Silvanus gered van een dreigende onthoofding en kreeg hij zijn eer en status terug. Sabinianus daarentegen werd onthoofd voor zijn ketterij en misbruik van macht.
Raffaello Sanzio (1483-1520)
Olieverf op panelen (1502-03)

Crocifissione Mond o Gavari
London - National Gallery, 281 x 165 cm

San Girolamo resuscita tre morti, 26 x 44 cm
Lissabon - Museu Nacional de Arte Antiga

Miracolo di san Girolamo, 23 x 41 cm
Raleigh - North Carolina Museum of Art
2016 Paul Verheijen / Nijmegen