Mix - Eigen evangelie - Legendes - Feest - Attributen - Relieken |
MixIn de christelijke traditie en dus ook in de kunst komen in de heilige Maria Magdalena feitelijk vier in de bijbel genoemde vrouwen samen:
|
Eigen evangelieIn 1896 trof de Duitse egyptoloog Carl Reinhardt een papyruscodex aan in een antiquariaat in Caïro. Het was een codex met in het Koptisch geschreven teksten. Hij kocht de codex en nam deze mee naar Berlijn. Het is bekend onder de naam Papyrus Berolinensis 8502. De codex bleek vier geschriften te bevatten waaronder het Evangelie naar Maria. Het wijkt zowel naar inhoud als naar vorm af van de canoniek geworden bijbelboeken. Het duurde overigens nog tot 1955 voordat dit evangelie openbaar werd gemaakt. Dit evangelie bevatte oorsponkelijk 19 bladzijden, maar hiervan is meer dan de helft verloren gegaan. De taal van de teruggevonden fragmenten is het Sahidisch, een vorm van het Koptisch, de taal van het oude Egypte. In de tekst komt een aanzienlijk aantal Griekse woorden voor. Het Grieks is de oorspronkelijke taal geweest waarin het evangelie naar Maria werd geschreven. Dit wordt bevestigd door twee ontdekte papyri die fragmenten van het evangelie in het Grieks bevatten. Deze Griekse papyri worden gedateerd in de derde eeuw. Ze lijken terug te gaan op een eerdere versie. Het evangelie naar Maria kan daarom gedateerd worden in de tweede eeuw, wellicht in de eerste helft daarvan. Hoewel de Koptische codex van rond het jaar 400 is, ligt de oorsprong van het evangelie naar Maria Magdalena waarschijnlijk niet zoveel later dan die van het evangelie naar Johannes, dus tusen 90 en 150. In die tijd werd het belang van de vrouw een twistpunt in de vroege kerk. Soms gaat het hard toe tussen Maria Magdalena en de twaalf, vooral Petrus. Op bladzijde 10 vraagt hij haar herinneringen te vertellen aan wat Jezus haar heeft verteld en nadat zij dit gedaan heeft, roept Petrus verontwaardigd uit dat Jezus zeker niet verborgen voor zijn leerlingen en in het openbaar met een vrouw heeft gesproken. Maria Magdalena reageert dan als volgt:Toen begon Maria te wenen. Ze zei tot Petrus: 'mijn broeder Petrus, wat denk je dan? Denk je dat ik ze zelf heb bedacht in mijn hart, of dat ik over de Heiland lieg?' Levi antwoordde; hij zei tot Petrus: 'Petrus, je was altijd al een driftkop; nu zie ik je redetwisten met de vrouw zoals met de tegenstanders; maar als de Heiland haar waardig heeft gemaakt, wie ben jij dan om haar te verwerpen? Stellig kent de Heiland haar door en door; daarom heeft hij haar meer liefgehad dan ons; laten wij liever beschaamd zijn en ons bekleden met de volmaakte mens, en hem verwerven, zoals hij ons heeft opgedragen; laten we het evangelie prediken zonder andere bepalingen en andere wetten vast te stellen dan die de Heiland heeft gezegd!' |
LegendesDe Maria’s 2 en 3 waren in de traditie uiteraard snel dezelfde. De boze geesten van Maria 1 worden in moreel verband gebracht met de zonden van Maria 4 en de voornaam Maria doet de rest. Bovendien kleurt de traditie Maria’s zonden in: ze was prostituee.Wat gebeurde er met Maria Magdalena nadat de evangelisten haar niet meer noemen? Het antwoord moeten we zoeken in de vele legendes die over haar zijn ontstaan, waarvan deze drie de belangrijkste zijn:
Gecompliceerde legendes komen al in de 10e eeuw voor in Italië, maar worden overgenomen en gelokaliseerd in de uitgebreidere, Zuidfranse versie uit de 11e/13e eeuw. Volgens deze legende voer Maria, die samen met Lazarus, haar zuster Marta en een door Petrus aanbevolen leerling van Jezus, Maximinus, door de joden in een boot zonder zeil of roer werd gezet, naar de Provence. Zij geraakten aan land in Les-Saintes-Maries-de-la-Mer. Vandaar trokken zij naar Marseille om daar het evangelie te preken, hetgeen op weerstand stuitte bij het kinderloze koningspaar van die stad. Toen Maria op een nacht aan de echtelieden verscheen om hun dit verzet te verwijten, nodigden zij haar uit voor een bezoek. Bij dit bezoek beloofde Maria Magdalena hun de geboorte van een kind. Toen voer de koning met de koningin naar Rome om bij Petrus de geldigheid van Magdalena's evangelie-verkondiging te controleren. Tijdens een storm werd het kind te vroeg geboren en stierf de koningin. Men legde haar lijk op een klip, liet daar ook het kind achter, en voer via Rome naar Jeruzalem. Op de terugweg kwamen ze langs de klip, waar ze moeder en kind gezond en wel aantroffen. Heel Marseille bekeerde zich tot Magdalena's God. Haar broer Lazarus werd er bisschop, Maximinus werd bisschop van Aix-en-Provence en haar zus Marta bekeerde Tarascon. Woestijn In de 6de eeuw was er een hagiografie verschenen van de heilige Maria van Egypte, een voormalige prostituee, en vertelt dat zij 47 jaar in de wildernis leefde, terend op slechts drie broden. De Vita Eremetica is hierop duidelijk geïnspireerd en schrijft dat Maria Magdalena na Jezus' verrijzenis 30 jaar (nu aangepast aan de tijd van Jezus' verborgen leven) leefde in de Egyptische woestijn. Ze leefde daar in vasten en gebed en verborg haar naaktheid onder meterslang haar totdat een verdwaalde priester haar de communie uitreikte en zij stierf in rust en vrede. Net als Maria van Egypte wordt ook Maria Magdalena afgebeeld met lange haren die haar hele uitgemergelde lichaam bedekten (Donatello). De Vita Apostolica en de Legenda Aurea koppelen de sterfplaats van Maria Magdalena aan de Franse plaatsen Vézelay en La Sainte Baume Le Saint Maximin, nu elkaar beconcurerende bedevaartsoorden. De legende over Saintes-Maries-de-la-Mer met de drie Maria's speelt hier ook mee. Verloofd / Gehuwd Volgens de legendes was ze verloofd geweest of zelfs korte tijd getrouwd met Johannes de Doper. De Amerikaanse theoloog en filosoof William E. Phipps beweerde in 1970 in zijn boek The Sexuality of Jesus dat niet Johannes maar Jezus en Maria Magdalena met elkaar waren getrouwd, een opvatting waar Dan Brown in De Da Vinci Code dankbaar gebruik van heeft gemaakt. Rood ei Op afbeeldingen in vooral de Byzantijnse traditie wordt Maria Magdalena soms met een rood ei afgebeeld. Daarover bestaan twee legendarische varianten. Volgens de simpele variant nam Maria Magdalena op paasmorgen een mandje gekookte eieren mee die rood kleurden toen Christus aan haar als tuinman verscheen. De wat uitgebreidere versie verhaalt dat zij na Pasen naar Rome reisde en met een ei als geschenk op audiëntie ging bij keizer Tiberius. Bij de overhandiging van het ei sprak ze de woorden 'Christus is opgestaan.' Tiberius geloofde haar niet en zei dat dit net zo onmogelijk was als dat een wit ei verandert in een rood ei, waarop het ei terstond rood kleurde. |
FeestDe kerkelijke dag van Maria Magdalena is 22 juli. In 2016 verhoogde paus Franciscus deze dag van Memoriam naar Festum. Magdalena ging toen als het ware van een twee naar een drie sterren-verering en kan nog één ster verder (Solemnitas).De figuur van Maria Magdalena heeft altijd sterk tot de vaak letterlijke verbeelding gesproken. Wat is er mooier dan in kunst te refereren aan haar verleden als prostituee? Heilige naaktheid mag gezien worden. Maria Magdalena behoort ook tot de zogenaamde regenheiligen. |
AttributenMaria Magdalena heeft een vaste plaats in de top tien van meest uitgebeelde heiligen. Ze wordt afgebeeld in scènes, bijbelse en legendarische (Guercino), samen met andere heiligen of in haar eentje (Piero della Francesca). Voor het eerst, hoewel niet herkenbaar, verschijnt ze op afbeeldingen van de drie Maria's bij het graf. Het noli me tangere-thema is ontelbare malen uitgebeeld. De voorstelling van Maria Magdalena als de zondares of als Maria van Betanië die Jezus door zijn voeten te zalven eer bewees, had invloed op haar houding en plaats in belangrijke scènes uit Jezus' lijden waarbij zij betrokken was. Haar plaats is meestal aan de voet van het kruis of aan Jezus' voeten en zij houdt zich intens met zijn lichaam of zijn lijden bezig (Van der Weyden, Baegert, Grünewald, Romanino, Rodin). Ook de boete en extase zijn op talloze kunstwerken aan te treffen (Donatello, Caravaggio, Gentileschi). Uiteraard treedt zij op in speelfilms over Jezus Christus of krijgt ze zelfs haar eigen films en is ze onderwerp in romans.Karakteristiek voor Magdalena in de iconografie zijn de volgende elementen:
|
ReliekenIs Maria Magdalena in Aix-en-Provence of in Saint-Maximin begraven? In de basiliek van Maria Magdalena in Saint Maximin is een graftombe waar zich haar stoffelijke resten zouden bevinden. Is het gebeente van Maria Magdalena, vanuit het Heilige Land via Saintes-Maries-de-la-Mer en Aix-en-Provence, in de 9e eeuw naar Bourgondië overgebracht? Relieken bevinden zich in de basiliek La Madeleine te Vézelay, wat sinds de 11e eeuw de verering van Maria Magdalena in West-Europa heeft bevorderd. Wie het (niet) weet mag het zeggen. Momenteel schijnen er ruim 600 relikwieën en bijna 200 vereringsplaatsen van Maria Magdalena te zijn.Een wel heel bijzonder relikwie is haar linkerhand. Bijzonder omdat het allereerst onmiskenbaar de hand is geweest waarmee zij de zalfpot heeft vastgehouden en verder dat de hand ongeschonden is. De hand wordt bewaard in het klooster van Simonopetra op de monnikenberg Athos in een grote zilveren reliekschrijn, samen met een fragment van het heilig kruis, en relieken van Anna en Pantaleon. Een bizar verhaal over een reliek vertelt dat de heilige bisschop Hugo van Avalon / Lincoln (1135/40-1200; feestdag 17 november) een stuk bot van de arm van Maria Magdalena op wilde eten. Dat werd hem door verbijsterde omstanders niet in dank afgenomen. Een dergelijke kannibalistische verering van een reliek kon rekenen op kritiek. |
| 2016 Paul Verheijen / Nijmegen |