RAFAËL
Madonna met distelvink
HuwelijkscadeauGiorgio Vasari in zijn ViteOok was Rafaël heel nauw bevriend geraakt met Lorenzo Nasi, voor wie hij - daar Lorenzo in die dagen in het huwelijk trad - een schilderij maakte van een Onze-Lieve-Vrouw met een Christuskind tussen de knieën, terwijl een allervrolijkste Johannes hem een vogel aanreikt, tot groot genoegen en plezier van hen allebei; in de houding van de twee jongetjes ligt iets van een kinderlijke, heel liefdevolle eenvoud, en bovendien zijn ze zo goed van koloriet en zo zorgvuldig uitgevoerd dat ze veeleer uit vlees en bloed lijken dan opgebouwd uit lijnen en kleuren; zo ook bezit Onze-Lieve-Vrouw een aanschijn dat waarlijk vol van genade en goddelijkheid is, en ten slotte zijn eveneens de voorgrond, het landschap en al het overige van dit werk buitengewoon fraai. Dit schilderij werd door Lorenzo Nasi zo lang hij leefde in hoge ere gehouden, zowel als herinnering aan Rafaël, met wie hij heel goed bevriend was geweest, als ook omdat het een waardig en voortreffelijk werk betrof; later liep het met dit werk echter slecht af, want op 17 november 1548, bij een aardverschuiving van de heuvel van San Giorgio, stortte Lorenzo's huis in, te zamen met een aantal buurhuizen, waaronder de mooie, rijkversierde woningen van de erfgenamen van Marco del Nero; niettemin werden de brokstukken van het schilderij onder het puin teruggevonden, waarna Lorenzo's zoon Battista, die een zeer groot liefhebber van de kunst was, ze zo goed en zo kwaad als het ging weer aaneen liet voegen. 
De Madonna zit in het midden van de compositie; ze kijkt teder neer op het kindje Johannes de Doper dat een kamelenharen schaamlapje draagt. De concentratie van het naakte Christuskind ligt op laatstgenoemde, die hem een distelvink overhandigt. Jezus plaatst zijn voet op die van de Madonna en zoekt beschutting tussen haar knieën, terwijl hij het vogeltje liefdevol over zijn kopje aait. Meer informatie over de symboliek van dit vogeltje bij De Geboorte door Piero della Francesca.
Het schilderij gaat over de interactie tussen de figuren, en over de passie van Christus (boek en distelvink). Net als bij andere Madonna-afbeeldingen van Rafaël speelt ook hier het motief van de verering van het kindje Johannes een rol. De compositie volgt de configuratie van de Madonna del Belvedere, alleen zijn de figuren dichter bij elkaar geplaatst en gelijkmatiger verdeeld in de beeldruimte. Bijzonder in het landschap is de kerk in het landschap op de achtergrond achter Maria (zie detailafbeelding). De koepel is opmerkelijk hoog in vergelijking met de kerk en de toren. Die proporties kan Rafaël gezien hebben in architectuurstudies van Da Vinci. |
Schetsen Op de eerste tekening houdt de Madonna het Kind in haar armen, dat zich bijna aan haar borst lijkt vast te klampen, terwijl Johannes links staat en zijn hand dichter naar het kindje Jezus trekt, onder de blik van de Maagd, die al naar hem toe is gekeerd, zoals in het voltooide schilderij (alleen het hoofd is meer naar beneden gericht). Er is een interessant detail: Rafaël tekende de Madonna met blote benen. Dit was een hulpmiddel om de positie van de benen onder de kleding te bestuderen om het gewaad zo natuurlijk mogelijk te schilderen. Een markering op schouderhoogte vertelt ons daarentegen dat de kunstenaar al in gedachten had dat het gewaad een brede halslijn zou moeten hebben: dezelfde die we zien in het schilderij. Deze compositie was waarschijnlijk niet bevredigend voor de kunstenaar, afgaande op een schets die rechts op hetzelfde blad is getekend. De afmetingen zijn kleiner en de streek is schetsmatiger, maar zelfs deze schets, met enige snelheid getekend, is erg nuttig om ons te helpen begrijpen hoe Rafaël na een zeer korte tijd van gedachten was veranderd over de opstelling van de personages. Het Kind Jezus begint zo de houding aan te nemen die hij in het schilderij zal hebben: staand, tussen de benen van de Maagd. In de tweede tekening zien we hoe Rafaël nog dichter bij het voltooide schilderij komt. Het hoofd van de Madonna begint zich af te draaien van de driekwartpositie die ze in de vorige twee schetsen had, en de houding van het Kindje Jezus is al de laatste: staand tussen de benen van zijn moeder, kijkend naar Johannes, zijn linkerarm over zijn lichaam gestrekt en zijn rechterarm omhoog gestrekt, zijn benen in licht contrapost. Naast de houding van Johannes, die Rafaël zich hier al in profiel voorstelt, maar in een meer statische positie dan op het voltooide werk, is het vooral het object dat de aandacht van het Kind trekt dat ons het meest opvalt: in deze tekening is het in feite niet de goudvink die centraal staat in het spel van blikken tussen de personages, maar een klein (gebeden?)boekje dat, in het uiteindelijk paneel, naar de linkerhand van de Maagd zal verhuizen. |
Restauratie
Het schilderij was na de aardbeving in 17 stukken uiteengevallen en werd vrij snel volgens Vasari zo goed en zo kwaad als het ging weer samengevoegd (zie afbeelding). Röntgenanalyse toonde de breuken tussen de stukken aan, opnieuw in elkaar gezet met spijkers en gevuld met nieuwe verf. Tijdens een in 2008 afgeronde restauratie werden de herschilderingen als gevolg van vroegere restauraties verwijderd en vervangen door een rigoureuzere integratie van de gaten die in ieder geval gemakkelijk kunnen worden geëlimineerd bij eventuele toekomstige restauraties.
|
|
Raffaello Sanzio (1483-1520)
Madonna del Cardellino (±1506) Olieverf op paneel, 107 x 77 cm Florence - Uffizi Pen en bruine inkt op papier, 25 x 20 cm (linkerafbeelding) Pen en bruine inkt op papier, 23 x 16 cm (rechterafbeelding) Oxford - Ashmolean Museum |