Paul Verheijen
Hoofdmenu Zoeken Aanvullingen E-mail Actueel Site info Bijbel Exposities Films Heiligen Steden Kunstenaars Boeken Exegese


Hoofdmenu Aanvullingen E-mail Site info Actueel

RAFAËL

Madonna del Pesce

Sacra conversazione

Giorgio Vasari schrijft over deze Sacra Conversazione in zijn Vite:
In diezelfde tijd schilderde Rafaël te Napels een altaarstuk dat een plaats kreeg in de San Domenico in de kapel waar zich het crucifix bevindt dat tot Sint-Thomas van Aquino heeft gesproken: op dit paneel staan Onze-Lieve-Vrouw, Sint-Hiëronymus in kardinaalsgewaad en een engel Rafaël die Tobias begeleidt.
De kapel die Vasari noemt werd gesticht door Girolamo del Doce. Het betrof een kleine particuliere grafkapel zonder vensters. Dat verklaart misschien waarom de personen tamelijk dicht op elkaar staan en links en rechts lijken te zijn afgesneden

Aan de linkerzijde nadert de aartsengel Rafaël het podium met de troon van de Madonna om Tobias, die met zijn linkerbeen geknield is en de vis (Italiaans pesce) in zijn hand houdt, aan haar aan te bevelen. Rechts knielt Hiëronymus - de patroonheilige van de stichter van de kapel - met een open boek en de leeuw aan zijn voeten.

Onderling verband

Welk verband bestaat er tussen Tobias/Rafaël en Hiëronymus? Mogelijke verklaringen zijn:
  • Het open boek verwijst naar Hiëronymus' Latijnse Vulgaatvertaling van de Bijbel. Het boek Tobit behoorde niet tot de Hebreeuwse canon van de Bijbel, maar Hiëronymus nam dit boek in zijn Vulgaatvertaling wel op.
  • In het verhaal is Rafaël als een gids voor Tobias. Gids is dux in het Latijn en kan daarmee verwijzen naar de familienaam Del Doce. Rafaël benadrukt inderdaad de gidsende rol van de engel.
  • Het schilderij is vervaardigd tijdens het pontificaat van Leo X. Giovanni di Lorenzo de' Medici was paus van 1513-1521. De Medici waren zeer geïnteresseerd in genezingsverhalen in de Bijbel. Het verhaal van Tobias is ook zo'n genezingsverhaal, omdat Tobias met de gal van de vis de blindheid van zijn vader Tobit geneest. De gouden bol op de armleuning van Maria's troon kan verwijzen naar het wapenschild van De'Medici waarop zes van dergelijke bolletjes staan die vermoedelijk medicijnpillen voorstellen. Leo is Latijn voor leeuw en de leeuw is een van de attributen waarmee Hiëronymus gewoonlijk wordt afgebeeld.
Het Kind heeft zijn linkerarmpje in het open boek van Hiëronymus gelegd en draait zich weg om zijn aandacht geheel op Rafaël en Tobias te richten. Op deze manier verbindt hij de personen met elkaar.
De achtergrond is een groen gordijn dat opzij is geschoven tegen een donkere lucht en een synthetisch heuvellandschap, zoals in de Madonna della Tenda uit diezelfde tijd.
Is de lege trede voor de troon van de Madonna een uitnodiging aan de kijker om daar ook te knielen?
Raffaello Sanzio (1483-1520)
Madonna del Pesce (1513-14)
Olieverf op paneel overgebracht op canvas, 215 x 158 cm
Madrid - Prado
2016 Paul Verheijen / Nijmegen