CLAUS SLUTER

Calvarië

Realistisch

In de 14e eeuw probeerden kunstenaars het thema Calvarië niet realistisch, maar gestileerd weer te geven.
Dat geldt niet voor dit houten beeld van Claus Sluter.
Plooien van kleding werden bijvoorbeeld volgens vastgelegde patronen weergegeven, maar bij Sluter lijkt het of de kleding van Maria en Johannes echte stof is.
Kunsthistorici onderstrepen de invloed die Sluter daarmee had op de schilderkunst, terwijl die daarvóór juist de beeldhouwkunst beïnvloedde.
Sluter zette een realisme in gang dat vanaf toen kenmerkend ging worden voor de Nederlandse kunst.
Opvallend zijn de dichte helmvormige doornenkroon van Christus en de staander van het kruis die een boomstam is.
Halverwege zweeft een engel tussen een dode, afgezaagde zijtak van de stam. Mogelijk verwijst deze engel vooruit naar Jezus' verrijzenis en naar zijn woorden bij zijn arrestatie:

Nu greep een van Jezus’ metgezellen naar zijn zwaard. Hij trok het, haalde uit en sloeg de dienaar van de hogepriester een oor af. Daarop zei Jezus tegen hem: ‘Steek je zwaard terug op zijn plaats. Want wie naar het zwaard grijpt, zal door het zwaard omkomen. Je weet toch dat Ik mijn Vader maar te hulp hoef te roepen of Hij stelt Mij onmiddellijk meer dan twaalf legioenen engelen ter beschikking. Maar hoe zouden dan de Schriften in vervulling gaan, waar staat dat het zo moet gebeuren?’
^{(Matteüs 26:51-54)}

Arbor Crucis

Volgens sommige middeleeuwse overleveringen kwam het hout van het kruis waaraan Christus gestorven is voort uit de levensboom die in de Tuin van Eden stond.
Zie daarvoor de frescocyclus in Arezzo over de vinding van het ware kruis van Piero della Francesca.
Het werk is gesneden uit kostbaar buxushout, dat vroeger ook palmhout werd genoemd en groeit onder meer in het Midden-Oosten.
Het kruis waaraan Christus is gestorven zou van dit hout gemaakt zijn en Sluter speelt dus ingenieus met het materiaal, dat verwijst naar de voorstelling van de arbor crucis, de boom van het kruis, zelf.
Calvarië is het enige nog bestaande houten werk dat aan Sluter is toegeschreven.
De geringe hoogte duidt op persoonlijk gebruik in een huiskapel of intiem vertrek, waarschijnlijk in het verfijnde milieu van of rond het Bourgondische hof waar Sluter in 1385 in dienst trad.

Drie tot leven gewekte welpen

In de holte van de boom blaast een leeuw naar drie welpen.
In de middeleeuwen nam men aan dat leeuwenwelpjes dood geboren werden en dat hun vader na drie dagen leven in hen blies.
Dat is precies wat hij hier doet.
De linker welp is blijkbaar nog 'dood' en moet nog tot leven worden geblazen.
De vaderleeuw blaast naar de middelste en in deze welp lijkt al wat leven te zijn gekomen.
De derde welp rechts is al volledig tot leven gekomen en kijkt kwiek omhoog.
Het verband met de verrijzenis van Christus is duidelijk.
Of Sluter hier een vierpas van Giotto in de Scrovegni-kapel in Padua voor ogen heeft gehad, zullen we niet kunnen achterhalen.

Claus Sluter (±1350-1406)
Calvarië
Buxushouten beeld (±1400), 57 cm hoogte
Amsterdam - Rijksmuseum