ANDREA DEL VERROCCHIO
Madonna di Piazza
MemorietafelNa de dood van bisschop Donato de'Medici van Pistoia in 1474 bestelden zijn erfgenamen bij Andrea del Verrocchio in Florence een memorietafel, een retabel ter nagedachtenis aan hem. Het werd in twee periodes geschilderd, met intensieve betrokkenheid van zijn atelierleerlingen: Leonardo da Vinci, Lorenzo di Credi en/of Pietro Perugino. Het eerste deel werd voltooid in 1479, maar de tweede fase werd uitgesteld tot 1485 vanwege vertragingen in de betaling. Het werd uiteindelijk voltooid in 1486.De zes bolletjes die we boven zien aan weerszijden van de schelp net boven de architraaf zijn een verwijzing naar de zes palle medicee, de medicijnpillen, in het wapen van De'Medici. Lokale historici uit de 18e eeuw schreven - vermoedelijk uit chauvinisme - het gehele werk toe aan Leonardo da Vinci. Het retabel had oorspronkelijk een predella bestaande uit een aantal panelen, die nu verspreid zijn over verschillende musea. Er is al jarenlang discussie over wie wat van het retabel precies geschilderd heeft. In het 15e eeuwse Florence werden opdrachten vaak in atelierverband uitgevoerd. Ook over welke panelen tot de oorspronkelijke predella hebben behoord, bestaat geen unanimiteit. Op de afbeelding hierboven is de predella een reconstructie met de panelen 2, 1 en 4 (zie onder). De voorstelling is een tamelijk traditionele Sacra Conversazione. De Madonna met Kind is in gesprek met Johannes de Doper en een bisschop met de naam Donatus, patroonheilige van de bisschop. Welke heilige Donatus is afgebeeld, wordt duidelijk in verband met predellapaneel 4. |
PredellaMogelijk behoorden (enkele van?) onderstaande panelen tot de predella van dit retabel. Hebben deze panelen alle betrekking op Maria of moeten enkele verbonden worden met Johannes de Doper en de bisschop daarboven? Vanwege de grotere breedte van dit paneel wordt aangenomen dat dit het middendeel van de predella vormde. Het paneel bevindt zich dan midden onder de zittende Madonna met Kind daarboven. Mogelijk heeft Da Vinci de voorbereidende tekening gemaakt. Afgezien van het formaat is het belangrijkste verschil met diens Uffizi-Annunciatie de gehele houding van Maria.  Het geslacht van de baby is kunstig verborgen door het zorgvuldig geplaatste stuk stof dat over het buikje is gedrapeerd terwijl deze na het badderen wordt afgedroogt. Het is dus de vraag of hier de geboorte van Maria of die van Johannes de Doper wordt uitgebeeld. De handdoek is slechts één element van dit schilderij dat het voor moderne ogen een realistische blik geeft op het huishouden van een 15e-eeuwse vrouw. Net als elke Italiaanse koopmansvrouw uit die tijd ligt de moeder (Anna of Elisabet?) in haar bed, dat van de grond is opgetild op een sokkel die dienst kan doen als zitplaats en opbergkist, met het gordijn opengetrokken om haar gasten te ontvangen. De afgebeelde scène is in feite niet die na de geboorte van haar kind - de moeder ziet er waardig en beheerst uit, zij het een beetje moe en zwak - maar het uitslapen van de moeder enkele dagen later, wanneer volgens de gewoonte vrouwelijke vrienden en familieleden langskomen om het kind te bewonderen en geschenken en felicitaties te brengen. De bedienden en vroedvrouwen zijn ondertussen druk bezig met het wassen en drogen van de baby. Bepaalde andere elementen van het schilderij, zoals de plooien van de gordijnen en de bomen met hun onmogelijk spichtige boomstammen, suggereren dat het paneel is geschilderd door Pietro Perugino.  Dit predellapaneel legt een verband met Maria. Het verbeeldt de legende over hoe in de 4e eeuw een visioen van de Maagd Maria leidde tot de stichting van de kerk van de Santa Maria Maggiore op een heuvel in Rome, op de plek van een wonderbaarlijke sneeuwval in augustus. Omringd door prelaten zijn paus Liberius met zijn tiara links en de patriciër Johannes met een tulband rechts getuige van de ongebruikelijke sneeuwval die zachtjes de fundamenten van een groot kruisvormig gebouw op de grond beschrijft. De Maagd Maria, die vanuit de hemel over de scène heerst, was eerder in een droom aan Liberius verschenen en had hem opgedragen een kerk te stichten op een wonderbaarlijk onthulde locatie. Plechtig heft hij een houweel op om de grond te breken en deze heilige taak te beginnen. Het paneel wordt door het museum waar het zich bevindt toegeschreven aan Pietro Perugino.  Dit paneel legt dan een relatie met de afgebeelde bisschop erboven. Ook hierover bestaat discussie. Welke bisschop is hier afgebeeld? Is het Donato de'Medici zelf? Of is het zijn patroonheilige? Dat het bisschop Zeno zou zijn aan wie de kathedraal in Pistoia is gewijd, is mogelijk maar niet aannemelijk. Op de heiligencanon staan maar liefst 19 mannen met de naam Donatus, maar we kunnen ons beperken tot de vijf mannen die behalve heilig ook bisschop waren:
|
|
Andrea del Verrocchioio (1435-1488) (& atelier)
Madonna in trono fra i santi Giovanni Battista e Donato (Madonna di Piazza) (1479-86) Tempera op paneel, 189 x 191 cm Pistoia - Cattedrale di San Zeno, Cappella del Santissimo Sacramento Mogelijke predellapanelen: Annunciatie (±1478 of 1485) Tempera op populierhout, 16 x 60 cm Parijs - Louvre Geboorte van Maria/Johannes de Doper(?) Gemenge techniek op populierhout, 33 x 55 cm Liverpool - Art Gallery Stichting Santa Maria Maggiore Olieverf op popuierhout, 18 x 40 cm North Downs (Surrey) - Polesden Lacey Wonder van de heilige Donatus Olieverf op paneel, 17 x 34 cm Worcester - Art Museum |