RUBENS
Aanbidding van de koningen
Ontevreden
In 1609 werd er gedurende de Tachtigjarige Oorlog tussen de Republiek en Spanje een wapenstilstand bekrachtigd, later bekend als het Twaalfjarig Bestand.
Ter gelegenheid hiervan wilden de stadsbestuurders van Antwerpen van hun belangrijkste schilder, Rubens, dit schilderij hebben voor het raadhuis. Het bijbelverhaal van de aanbidding der wijzen was dus bestemd voor een wereldlijke setting. Misschien verklaart dat de centrale positie van de Wijzen uit het Oosten die hun geschenken aan het Christuskind overhandigen. Wilde Antwerpen zich op die manier een handelsstad tonen, de trotse spil van de wereldwijde handel? Vier jaar later schonk het stadsbestuur het werk aan de Spaanse afgezant en in 1622 kwam het in bezit van Philips IV. Toen Rubens in 1628-29 Madrid bezocht op een diplomatieke missie, vond hij het schilderij terug in de collectie van deze Spaanse koning. Blijkbaar niet tevreden of op verzoek van Philips IV heeft hij de compositie ingrijpend gewijzigd (1). Hij voegde een strip toe aan de bovenkant van de scène en een andere aan de rechterkant en paste de beeldtaal van het schilderij aan naar de stijl die hij toen gebruikte, die sterk geïnspireerd was door Titiaan. Hij voegde ook een portret van zichzelf toe, te paard, met gouden ketting en zwaard om zijn edele status te laten zien. |
Studies en voorbeeldenEr zijn verschillende studies bekend die verband houden met dit werk.
Voor de figuur van de knielende koning en profil bij de kribbe gebruikte Rubens een studie van een man met een baard (2) die ook als model diende voor minstens twee andere schilderijen van hem. Blijkbaar was hij tevreden met deze kop. 
Een studie van het hoofd van een Moor met tulband (3) heeft een meer direct verband met De aanbidding van de koningen. Op het uiteindelijke schilderij voegde hij nog een paradijsvogel(veer) toe aan de tulband. Waarom Rubens deze studie schilderde op een vel papier uit een rekeningenboek is niet duidelijk. Het Italiaanse handschrift (niet van Rubens) uit het boek is nog te zien. 
Twee tekeningen van een gehurkte naakte man (4 en 5) waren vermoedelijk voorstudies voor de kale man (dienaar?) rechts op het schilderij. 
De bewaard gebleven olieverfschets (6) geeft een goed beeld hoe het schilderij was vóór Rubens het bewerkte. De figuur van de koning met een massieve, geplooide rode mantel, lijkt terug te grijpen op Gregorius die Rubens in 1607-08 in verschillende versies schilderde. We zien hem terug als Amandus op de achterzijde van het ongeveer twee jaar later gemaakte triptiek Kruisoprichting De vrouw die model heeft gestaan voor Maria verschijnt ook op enkele andere werken van Rubens uit deze periode. |
|
|
Peter Paul Rubens (1577-1640)
De aanbidding van de koningen 1. Olieverf op doek, 355,5 x 493 cm (1628-29) Madrid - Prado 2. Testa di vecchio (circa 1609) Olieverf op doek, 50,8 x 41,3 cm Rome - Galleria Corsini 3. Hoofd van een Moor met tulband (1609-13) Olieverf op papier, geplakt op paneel, 54 x 37,5 cm Particuliere collectie 4. Knielende naakte man op rug gezien (1609-10) Zwart en wit krijt, 52 x 39 cm Rotterdam - Museum Boijmans Van Beuningen 5. Knielende naakte man (circa 1609) Zwart en wit krijt, 43,2 x 54,8 cm Parijs - Louvre 6. Olieverf op paneel, 54,5 x 76,5 cm (1609) Groningen - Groninger Museum |
