JAN ADRIAENSZ. VAN STAVEREN
Ester voor Ahasveros
De scèneToen de derde dag aangebroken was, hulde Ester zich in een koninklijk gewaad en ging naar de binnenhof van het koninklijk paleis. Daar bleef ze staan, tegenover de troonzaal. In de zaal zat de koning op zijn koninklijke troon, tegenover de ingang. Zodra hij koningin Ester in de hof zag staan, voelde hij zo veel genegenheid voor haar dat hij haar de gouden scepter toestak die hij in zijn hand hield. Ester ging naar voren en raakte het uiteinde van de scepter aan. Toen vroeg de koning haar: ‘Wat is er, koningin Ester? Wat is uw wens? Al was het de helft van mijn rijk, het zal u gegeven worden.’ En Ester antwoordde: ‘Als het de koning goeddunkt, laat hij dan vandaag nog samen met Haman naar het feestmaal komen dat ik voor hem heb bereid.’ Daarop gaf de koning bevel om Haman zo snel mogelijk te halen. ‘We zullen doen,’ zei hij, ‘wat Ester verzoekt.’ |
TheaterJan van Staveren heeft deze scène gesitueerd in een grote zaal met rood en grijsmarmeren zuilen en meerdere bogen die naar de achtergrond verdwijnen. Gezeten op een uitgebreide gouden troon versierd met weelderige sierkrullen en indrukwekkende leeuwvormige armleuningen, torent de machtige koning uit boven de onevenredig kleine figuur van de koningin. Ahasveros draagt een tulband versierd met veren en een met juwelen bezet sieraad bestaande uit een robijn en drie parels. Ester, die gracieus haar hoofd buigt als ze de punt van de scepter aanraakt, is weelderig gekleed in een koninklijk gewaad. Haar zilveren satijnen jurk is afgezet met goudbrokaat en versierd met edelstenen, en haar kroon is versierd met veren en een ornament dat identiek is aan dat in de tulband van Ahasveros. Door Ester echter af te beelden in een lichtgekleurde jurk die haar scheidt van de karmozijnrode, bruine en gouden tinten die haar omringen, en door haar alleen in het middelpunt van de compositie te plaatsen, benadrukt Van Staveren in dit hoofse drama op treffende wijze haar fragiele omstandigheden.De prominente, donkerblauwe parasol op de achtergrond van Van Staverens schilderij is ongetwijfeld een verwijzing naar de exotische setting van het verhaal. Mogelijk liet Van Staveren zich inspireren door het theater. Het roodfluwelen gordijn dat aan de boven- en zijkanten van het schilderij hangt, evenals de retorische gebaren en expressieve blikken van de toeschouwers, suggereren dat we naar een theatrale scène kijken. Er waren verschillende Nederlandse toneelstukken gewijd aan het verhaal van Ester die Van Staveren had kunnen kennen, bijvoorbeeld het toneelstuk Ester uit 1621 van Jacob van Zevecote of het toneelstuk Ester, ofte 't beeldt der ghehoorsaamheid uit 1638 van Nicolaes Fonteyn. Twee figuren aan de linkerkant van de troon van Ahasveros, de zittende, ietwat streng uitziende man met een tulband met blauwe veren en de stevige man met een bontmuts die een brief vasthoudt, zien eruit alsof ze specifieke personages in het verhaal zouden kunnen vertegenwoordigen. Mogelijk stellen ze respectievelijk Mordechai voor, die Hamans woede opwekte door te weigeren in zijn aanwezigheid op te staan, en Haman. Hoewel Mordechai niet voor de rechtbank verschijnt en Haman niet aanwezig is tijdens de ontmoeting tussen Ester en Ahasveros in het boek Ester, is het waarschijnlijk dat Van Staveren verschillende elementen van het verhaal combineerde of verwees naar een toneelstuk waarin de toneelschrijver bepaalde vrijheden had genomen. Bijvoorbeeld in het toneelstuk van Joannes Serwouter uit 1659, Hester, oft verlossing der Jooden, is Haman aanwezig tijdens de ontmoeting tussen Ester en Ahasveros. Het is ook mogelijk dat de man die de brief vasthoudt Ahasveros' kamerheer Thares is, een personage uit het theater dat niet voorkomt in het boek Ester. In Serwouters beschrijving van deze scène, en mogelijk ook in eerdere toneelstukken, verbergt Thares een brief met een complot om de koning onder zijn kleding te doden. Als Ahasveros achter de brief komt, geeft hij Haman de opdracht hem hardop voor te lezen. Als deze figuur op het schilderij van Van Staveren Thares voorstelt, zou Haman de zittende man met de blauwgevederde tulband kunnen zijn. Het grote aantal Nederlandse toneelstukken gewijd aan het verhaal van Ester komt voort uit de parallellen die de Nederlanders zagen tussen Esters triomf over Haman, die haar volk redde van de dreiging van uitsterven, en hun eigen overwinning op Spanje. Het schilderij is gesigneerd met 'Johannes Staveren' op de cartouche die wordt vastgehouden door de gebeeldhouwde engel op de armleuning van Ahasveros. Uitvoerige informatie over dit werk is te vinden op The Leiden Collection. |
|
Jan Adriaensz. van Staveren (1613/14-1669)
Ester voor Ahasveros (1640-45) Olieverf op paneel, 87 x 75 cm The Leiden Collection |