Paul Verheijen

FRA BARTOLOMEO

Pala del Gran Consiglio

Hoge Raad

De Gran Consiglio of Hoge Raad was het parlement van Florence met maar liefst 1500 gekozen leden.
Voor de verfraaiing van hun raadszaal kreeg Fra Bartolomeo in 1510 de opdracht een altaarstuk te schilderen.
Giorgio Vasari beschrijft het in zijn Vite als onvoltooid en laatste werk van Fra Bartolomeo.
Piero Soderini bestelde bij hem een altaarstuk voor de raadszaal, dat hij tekende in monochroom, in een stijl die hem de hoogste eer ten deel zou doen vallen; tegenwoordig bevindt het zich, onvoltooid als het is, in de San Lorenzo, eervol opgesteld in de kapel van de luisterrijke Ottaviano de'Medici; het bevat alle schutspatronen van de stad Florence, alsmede de heiligen op wier dag de stad haar overwinningen heeft behaald; ook bevat het Fra Bartolomeo's zelfportret, vervaardigd met behulp van een spiegel; hij was aan dit werk begonnen en had het geheel getekend, maar doordat hij aan één stuk door stond te werken onder een raam waaruit het volle licht op hem neersloeg, raakte hij aan één zijde volkomen verlamd en kon hij zich hoe dan ook niet meer bewegen; men raadde hem de baden in San Filippo aan, want die werden door de artsen voorgeschreven: daar verbleef hij lange tijd, maar hij vond er nauwelijks baat bij. Fra Bartolomeo was dol op fruit, dat hem wel heel lekker smaakte, maar buitengewoon slecht was voor zijn gezondheid. Want toen hij eens op een ochtend een grote hoeveelheid vijgen had verorberd, kreeg hij, bij de ziekte die hij al had, ook nog heel hoge koorts, die in vier dagen tijds een einde maakte aan zijn levensloop, op zijn achtenveertigste, en bij volle bewustzijn beval hij zijn ziel de hemel.
De opmerking over de afgebeelde heiligen valt moelijk te verifiëren, omdat er geen enkel attribuut is afgebeeld waaraan de heilige te herkennen zou zijn en er veel dagen te memoreren zijn waarop Florence overwinningen behaalde.
Dat geldt minder voor de heilige Anna achter Maria (zie verder).
De geknielde heilige linksonder is vermoedelijk Barnabas met het evangelie van Matteüs dat zieken genas door het op hun lichaam te leggen.
Op diens feestdag 11 juni versloegen de Welfen in 1289 de Welfen in de slag bij Campaldino.
De geknielde heilige aan de andere kant is waarschijnlijk Zenobius, een bisschop van Florence (feestdag 25 mei) die tot beschermer van de stad werd uitgeroepen nadat hij in een veldslag in 405 de binnenvallende Germanen had verslagen.

Anna

Het hoofdthema van het enorme altaarstuk is de Sacra Conversazione.
Een 'gesprek' was natuurlijk uitermate passend voor een raadszaal die bestemd was voor debat.
Is er een aanwijzing waarover dit gesprek zou kunnen gaan?
De heilige achter Maria is haar moeder Anna.
Haar feestdag is op 26 juli en op deze dag in 1343 hadden de Florentijnen inderdaad een overwinning geboekt door dictator Walter van Brienne, de 'hertog van Athene', te verdrijven.
Op Maria's schoot zit haar Kind.
De afbeelding is hiermee tevens te beschouwen als een Anna-te-Drieën.
Dit thema staat in verband met de onbevlekte ontvangenis van Maria.
Omdat de franciscanen en dominicanen in die tijd een felle strijd voerden over dit onderwerp, ligt de veronderstelling voor de hand dat de heiligen met Maria daarover in gesprek zijn.

Het Christuskind voert een gesprek met de kleine Johannes de Doper die de trap op klautert die naar de troon leidt.
Als patroonheilige van Florence was hij erg populair was.

Onvoltooid

Anders dan Vasari doet voorkomen is het schilderij meer waarschijnlijk onvoltooid monochroom gebleven omdat de Medici teruggekeerd waren naar Florence en de Gran Consiglio ontbonden.
De raadszaal werd omgebouwd tot een legerbarak en pakhuis voor zout en het altaarstuk werd geplaatst in een kapel van hun familiekerk San Lorenzo.
Fra Bartolomeo (1472-1517)
Pala del Gran Consiglio (1510-13)
Paneel, 444 x 306 cm
Florence - Museo di San Marco
2016 Paul Verheijen / Nijmegen