Paul Verheijen
Hoofdmenu Zoeken Aanvullingen E-mail Actueel Site info Bijbel Exposities Films Heiligen Steden Kunstenaars Boeken Exegese


Hoofdmenu Aanvullingen E-mail Site info Actueel

ANNA-TE-DRIEËN

Aardse Drie-eenheid

Bij het motief van de Heilige Familie sluit dat van de heilige Anna aan, de moeder van Maria. Vanaf het einde van de 15e eeuw was zij in vrijwel alle delen van Europa een van de meest vereerde heiligen. Het aantal meisjes dat bij de geboorte naar haar is genoemd - al dan niet met een naamsvariant - is ontelbaar. Haar afbeeldingen zijn gebaseerd op apocriefe en legendarische bronnen, want in de bijbel wordt Anna niet vermeld.
De voorstelling van Anna die in de late middeleeuwen het meeste voorkwam was die van Anna-te-Drieën of Annatrits. Zoals de uitdrukking al aangeeft gaat het daarbij om drie personen in één voorstelling: Anna, haar dochter Maria en haar kleinkind Jezus.
Anna-te-Drieën wordt ook wel de Trinitas Terrestris genoemd, de aardse drie-eenheid in tegenstelling tot Trinitas Cealestis, de goddelijke Drie-eenheid. Na het concilie van Trente (1545-1563) wordt deze titel echter steeds meer gereserveerd voor de drie leden van de Heilige Familie.

Na de reformatie begon de bloeiperiode van de Anna-verering langzaam achteruit te gaan. Na 1600 krijgt een andere voorstelling de overhand: Anna-te-Tweeën. Het gaat dan om Anna met Maria. Dikwijls heeft Anna of Maria een geopend boek in de hand, waar Maria in leest en Anna naar wijst. De Duitse benaming voor Anna-te-Drieën is Anna Selbdritt, in het Frans is dit Anne Trinitaire en in het Italiaans Anna Metterza.

Uitbeelding

Er bestaan verschillende variaties in het uitbeelden van dit motief.
  • Een staande Anna als volwassen vrouw met Maria als klein meisje op haar arm en Jezus als baby op de schoot van Maria,
  • Maria en Anna zitten op een stoel met een kind tussen hen in.
  • Een kleine Maria met kind op schoot wordt gedragen door Anna.
  • Maria als volwassen jonge vrouw zit of staat rechts van Anna met een geopend boek op haar schoot of in haar hand en in de andere hand een vrucht, meestal een druiventros en het kind zit op de schoot van Maria of staat tussen de beide vrouwen en gaat op weg naar grootmoeder Anna.
De voorstellingen gaven tot in het begin van de 16e eeuw het belang van Anna in het drietal Anna, Maria en Jezus aan: Anna was, als grootmoeder van Jezus, de machtigste.

Onbevlekte ontvangenis

Afbeeldingen van Anna-te-Drieën werden ook beschouwd als een verwijzing naar de onbevlekte ontvangenis. Anna gold als voorbeeldige moeder, echtgenote die driemaal was getrouwd en grootmoeder.
2016 Paul Verheijen / Nijmegen