MICHELANGELO

Pietà Vaticana

Want de dingen die men zoal gemaakt zag worden leken nergens op als men de zijne [=Michelangelo] ernaast zette. Hierdoor ontstond bij de Franse kardinaal van Saint-Denis, ook wel kardinaal Rouen genaamd, de wens om van de zeldzame talenten van deze kunstenaar gebruik te maken en in deze zo vermaarde stad Rome een aandenken na te laten dat hem, de kardinaal, waardig zou zijn: en hij gaf Michelangelo opdracht voor een geheel vrijstaande piëta; toen deze was voltooid, werd ze in de Sint-Pieter geplaatst, in de kapel van de Madonna della Febbre, waar eens de tempel van Mars stond. Laat geen beeldhouwer, hoe uitzonderlijk goed hij ook is, menen ooit het ontwerp en de gratie van dit werk te kunnen overtreffen of, hoe hij ook zijn best doet, het marmer ooit zo vakkundig en verfijnd te kunnen bewerken en polijsten als Michelangelo het heeft gedaan, want uit deze piëta blijkt ten volle wat de kunst waard is en vermag. Afgezien van de vele mooie details van dit werk, zoals de goddelijke gewaden, valt vooral de dode Christus op; laat niemand menen ergens dermate fraaie leden en een zo kunstig vervaardigde tors te zullen vinden, een naakt waarvan de spieren, aderen en zenuwen op zo verantwoorde wijze over het beendergestel zijn aangebracht, of een dode die meer de dood gelijk is dan deze. Dan is er die bijzonder zachte gelaatsuitdrukking, terwijl de gewrichten en de overgangen tussen de romp en de armen en benen harmonisch zijn, de kloppende aderen goed uitgewerkt, kortom: men staat werkelijk versteld dat een kunstenaarshand op zo goddelijke en passende wijze en in zo bijzonder korte tijd iets zo wonderbaarlijks heeft gewrocht; want het is beslist een wonder dat een aanvankelijk volkomen vormloos stuk steen ooit werd tot iets wat van een volmaaktheid is zoals de natuur die slechts met grote moeite in het vlees pleegt te formeren. Michelangelo legde zoveel liefde in dit werk en ook besteedde hij er zoveel moeite aan, dat hij (wat hij later nooit meer deed bij ander werk) het voorzag van zijn naam, geschreven op de gordel die dwars over de borst van Onze-Lieve-Vrouw loopt; de reden hiervoor was dat toen Michelangelo op zekere dag de kapel binnenliep waar het beeld staat, hij daar een groot aantal vreemdelingen aantrof, afkomstig uit Lombardije, die het werk hogelijk prezen, waarbij een van hen aan een ander vroeg wie het had gemaakt, en deze antwoordde: 'Onze Gobbo uit Milaan.'* Michelangelo stond daar en zei niets, maar het was hem vreemd te moede dat zijn inspanningen aan een ander werden toegeschreven; op een nacht nam hij zijn beitels en een lampje, liet zich insluiten en bracht zijn naam op het beeld aan. En dit werk - deze waarachtig levende figuur - is inderdaad zoals een briljante geest het verwoordde: 'Schoonheid en rechtschapenheid, en smart en medelijden, levend in dood marmer, ach, weent u niet zo luid, want ook al is hij dood, hij zal voortijdig uit deze dood ontwaken: Onze Heer en de bruidegom, zoon en vader van u, zijn enige bruid, dochter en moeder.'
Door alles werd hij een zeer befaamd man. Weliswaar zijn er enige niet al te slimme lieden die beweren dat hij Onze-Lieve-Vrouw te jong heeft voorgesteld, maar weten en begrijpen zij dan niet dat maagdelijke, onbevlekte personen lange tijd een volkomen ongeschonden uiterlijk bewaren, terwijl bij diegenen die veel hebben geleden, zoals Christus, het omgekeerde het geval is? Zo voegde dit werk meer faam en roem aan Michelangelo's talent toe dan alles wat hij voordien had gemaakt.

---

^{* Cristoforo Solari (±1460-1527), ook bekend als Il Gobbo (de gebochelde)}

Vergine madre, figlia del tuo Figlio,
umile ed alta più che creatura,
termine fisso d'eterno consiglio.
(O maagdelijke moeder, dochter van
Uw Zoon, zo nederig en zo verheven,
Vanouds het einddoel van Gods eeuwig plan.)
^{(La Divina Commedia, Paradiso, canto 33,1-3)}

Pietà Bandini

Michelangelo's geest en zijn talent waren niet in staat niets te doen; en aangezien hij niet kon schilderen, begon hij te werken aan een blok marmer waaruit hij een vrijstaande groep van vier meer dan levensgrote figuren wilde houwen, waaronder een dode Christus; dit deed hij voor zijn genoegen en als tijdverdrijf en, zoals hij placht te zeggen, omdat het hanteren van de hamer hem fit hield. Deze Christus werd, na van het kruis te zijn afgenomen, ondersteund door Onze-Lieve-Vrouw - terwijl Nikodemus, zich schrap zettend, achter hen staat en haar helpt - en door een der Maria's, die de moeder te hulp snelt als ze ziet hoe haar krachten het begeven en ze, overweldigd door smart, het niet langer volhoudt; nergens zal men een lichaam aantreffen vergelijkbaar met dit van Christus, dat, met slap neerhangende leden, neerzijgt in een houding niet alleen volkonen verschillend van die van Michelangelo's overige beelden, maar die van alle beelden van alle tijden. Dit zeldzame, want uit één stuk gehouwen werk had veel inspanning gevergd en het was werkelijk goddelijk; maar, zoals ik hieronder nog zal vertellen, het bleef onvoltooid en er ging steeds van alles mee mis, terwijl hij het eigenlijk had bedoeld als onderdeel van zijn eigen grafmonument, aan de voet van het altaar waarbij hij zich dit had gedacht.
[...] Bijna dagelijks werkte Michelangelo, bij wijze van tijdverdrijf, aan het blok marmer waarover we het reeds gehad hebben, dat met de vier figuren, en deze keer brak hij het: dit kwam doordat de steen veel smergel bevatte en heel hard was, zodat bij het beitelen de vonken vaak in het rond sprongen; of misschien kwam het doordat deze man zo streng in zijn oordeel was geworden dat hij nooit tevreden was met wat dan ook: dat dit zo was blijkt uit het feit dat van de standbeelden die hij maakte als volwassen man, er maar weinig voltooid zijn, en dat de door hem geheel voltooide beelden uit zijn jeugd stammen.

Pietà Rondanini

Pietà Palestrina