RAFAËL

Gratie en vakmanschap

Nadat vervolgens Lorenzo Pucci, kardinaal van Santi Quattro, tot grootpenitencier was benoemd, werd Rafaël door hem begunstigd met de opdracht voor een altaarstuk voor de San Giovanni in Monte te Bologna, dat tegenwoordig een plaats heeft in de kapel waar zich het lichaam van de zalige Helena dall'Olio bevindt, en met dit altaarstuk liet Rafaël zien hoezeer gratie en vakmanschap samengingen in het uiterst verfijnde werk van zijn handen. Er is een Sint-Caecilia die in verrukking staat te luisteren naar het gezang van een hemels engelenkoor, daarbij geheel opgaand in de harmonie ervan, en op haar gelaat ziet men de verzonkenheid kenmerkend voor hen die in extase zijn; voorts liggen er, verspreid over de grond, muziekinstrumenten die niet zozeer geschilderd lijken als wel werkelijk bestaand, zoals ook haar sluiers en gewaden van gouden en zijden stoffen, met daaronder een prachtig boetekleed. En bij een Paulus, de rechterarm rustend op zijn ontblote zwaard en het hoofd steunend op zijn hand, ziet men een uitdrukking van scherpzinnige kennis en evenzeer van trots die in ernst is verkeerd; hij gaat gehuld in een eenvoudig rood kleed bij wijze van mantel, met daaronder een groene tunica naar apostolische trant, en hij is barrevoets. En verder is er een Maria Magdalena met een kan van zeer fijn aardewerk in de hand, lichtvoetig daar staand en het hoofd omgewend, met een uitdrukking van grote vreugde om haar bekering: ik geloof niet dat men binnen dit genre iets beters zou kunnen maken; en zo zijn ook de hoofden van Sint-Augustinus en Johannes de Evangelist prachtig.

Helena Duglioli

Iconografie

• Extase
  Caecilia laat in haar extase de pijpen van het handorgel - symbool van aardse vreugde - dat ze nog vasthoudt, op de grond glijden. In plaats daarvan komt hemelse vreugde: Caecilia richt haar blik op een koortje van zes engelen die een lied uit een muziekboek zingen. Elk van de vier heiligen rond haar werd geassocieerd met visioenen. Het hemelkoor dat zich boven de hoofden van de heiligen opent, is nauw verbonden met de visioenen van Caecilia zelf. De viola da gamba die op de grond ligt heeft geen snaren en lijkt ook te verwijzen naar het opgeven van aardse genoegens. In dit schilderij personifieert Caecilia hemelse muziek als een route naar vereniging met God.
  Op de dag dat ze was uitgehuwelijkt droeg ze op haar blote lichaam een haren kleed en daaroverheen goudbrokaten gewaden. Rafaël schilderde dit ook. We zien het haren onderkleed nog net uitsteken uit het goudbrokaten bovenkleed boven haar voeten.
• Kuisheid
  'Laat, Heer, mijn hart en mijn lichaam onbevlekt blijven, opdat ik niet beschaamd word', zingt Caecilia op de dag dat haar huwelijk werd vastgesteld. Het eenvoudige koord om het middel van Caecilia is een in de renaissance gebruikelijk symbool voor kuisheid. Johannes de Evangelist was de patroonheilige van de maagdelijkheid en Paulus prees het celibaat in zijn eerste van zijn twee bewaard gebleven brieven aan de Korintiërs. Paulus heeft op het schilderij ook twee brieven in zijn linkerhand. Augustinus en Maria Magdalena staan erom bekend dat zij hun vroegere onkuise leven vaarwel hadden gezegd. Deze vier heiligen zijn niet betrokken bij Caecilia's mystieke ervaring, maar geven met hun spel van blikken evenzeer uitdrukking aan de idee van hemelse liefde in tegenstelling tot aardse liefde. Paulus mediteert terwijl hij de muziekinstrumenten op de grond observeert, Johannes en Augustinus zijn geconcentreerd in een intense dialoog met blikken, Maria Magdalena wendt zich tot de toeschouwer en nodigt hem uit om getuige te zijn van het mysterie en toont de pot met olie - die tevens verwijst naar de familienaam dall'Olio - waarmee zij, bewogen vanuit liefde, de voeten van Christus zalfde.