Paul Verheijen
Hoofdmenu Zoeken Aanvullingen E-mail Actueel Site info Bijbel Exposities Films Heiligen Steden Kunstenaars Boeken Exegese


Hoofdmenu Aanvullingen E-mail Site info Actueel

RAFAËL & PERUGINO

Drie-eenheid met heiligen

Eerbetoon aan de camaldulenzers

En in diezelfde stad [Perugia-PV] schilderde hij in de Mariakapel van San Severo, een klein klooster van de orde der camaldulenzers, in fresco een verheerlijkte Christus, een God de Vader, enige engelen rondom en zes zittende heiligenfiguren, drie aan weerskanten: Sint-Benedictus, Sint-Romualdus, Sint-Laurentius, Sint-Hiëronymus, Sint-Mauritius en Sint Placidus; en op dit werk, dat destijds als fresco heel mooi werd gevonden, bracht hij in heel duidelijk leesbare letters zijn naam aan.
(Giorgio Vasari - Vite)
Het zonder enige discussie aan Rafaël toegeschreven eerste fresco opent een blik op een goddelijk, hemels rijk. Het is de hemel van de camaldulenzers, door de kunstenaar afgebeeld in de muurlunet van de Mariakapel, die vroeger toebehoorde aan de kloosterkerk van de camaldulenzers in Perugia. Rafaël schilderde de Drie-eenheid, engelen en heiligen in 1505 voor prior Ottaviano di Stefano da Volterra. Dit staat vermeld in een inscriptie die waarschijnlijk in 1521 is toegevoegd toen Rafaëls leermeester Perugino het schilderij voortzette met een rij heiligen daaronder. Het is niet bekend hoe dit onderste deel oorspronkelijk werd afgewerkt, of het de bedoeling was dat Rafaël ook verder zou gaan met schilderen, waarom hij ermee stopte en of de oude Perugino de opdracht pas na Rafaëls dood kreeg. Hoewel de kerk in de periode 1748 tot 1751 werd vervangen door een nieuw gebouw, bleef de frescomuur, weliswaar beschadigd, in een aangrenzende kamer staan.

Rafaëls fresco zet de camaldulenzerorde in het zonnetje met een theologisch dicht en hiërarchisch kloppend programma. Aan weerszijden van de personen van de Drie-eenheid begeleiden heilige monniken de Drie-eenheid. Hun namen staan onder hen geschilderd, v.l.n.r.:
  • Links: Maurus, Placidus en Benedictus, als stichter van de benedictijnen met twee leerlingen
  • Rechts: Romualdus, de stichter van de camaldulenzers met Benedictus en Johannes, twee van vijf leerlingen die als martelaar in Polen zijn gestorven
De twee stichters hebben lange baarden zoals God de Vader vermoedelijk op het beschadigde deel ook had, waarvan alleen twee boekbladzijden met de Griekse letters alfa en omega nog zijn te zien. In hun liturgische misgewaden duiden de middelste martelaren Placidus (links) en Benedictus (rechts) op het offer van Christus, dat aan hun eigen dood voorafgaat en dat wordt voltrokken in de eucharistische viering van de mis.
In het midden van het schilderij, gepositioneerd onder God de Vader en de Heilige Geest als een duif, en tegelijkertijd in de as van het altaar eronder, toont Christus zijn wonden in een zegenend gebaar. De camaldulenzers en hun prior presenteerden zich hier als vernieuwers van de benedictijnen, gelegitimeerd door de traditie van de drie-enige God. Boeken op de schoot van de heiligen geven het tafereel een aura van eruditie.
Rafaël toont de hemelse bevolking die op wolken troont, maar roept een schijnbaar natuurlijk hemels drama op. Noch mandorla, noch gouden hemelschijven verstoren de illusie van het geloofwaardige visioen en de verschijning. Alsof de muur zonder lijst is weggesneden, ontmoet de toeschouwer monumentale, geklede figuren, gezien in perspectief.
Het bovenfresco is in harmonie met het beschilderde terracotta beeld van de Madonna met Kind uit de 15e eeuw in de nis boven het altaar. Met sierlijk gebogen hoofd en opgeheven handen lijkt Rafaëls Christus een gefluisterd antwoord te geven op de Madonna met Kind.

De heiligen van Perugino

In het onderste deel schilderde Perugino op hoge leeftijd ook zes heiligen. Bijzonder is dat de leraar nu eens het werk voltooide van een leerling.
Van links naar rechts zien we:
Raffaello Sanzio (1483-1520) & Pietro Perugino (±1450-1523)
Trinità con santi (1505 & >1520)
Fresco, 275 x 390 cm
Perugia - San Severo
2016 Paul Verheijen / Nijmegen