RAFAËL
Heilige Familie
Terug van de vluchtWerken die de kinderen Jezus en Johannes de Doper samen laten zien, zijn ontelbaar. Die combinatie van de Heilige Familie met Elisabet en Johannes de Doper als kind is gebaseerd op legendes die vertellen dat de Heilige Familie na terugkeer van hun vlucht naar Egypte een tijd inwoonde bij Elisabet.Over dit schilderij schreef Giorgio Vasari in zijn Vite: Ook maakte Rafaël, voor Domenico Canigiani, een schilderij van Onze-Lieve-Vrouw met het kind Jezus dat vrolijk een kleine Johannes begroet die door Elisabet is meegebracht: Elisabet die, terwijl ze haar zoontje tegen zich aan laat leunen, met een bijzonder levendige gelaatsuitdrukking een Jozef aankijkt die, met beide handen steunend op een stok, het hoofd naar deze bejaarde vrouw neigt, zich er bijna over verwonderend, in lofprijzing van de grootheid Gods, dat een vrouw zo vergevorderd van jaren nog een zo klein kind heeft; en alle figuren lijken zich te verbazen terwijl ze toekijken hoe verstandig en met hoeveel wederzijdse eerbied de beide neefjes op hun zo tedere leeftijd elkaar vrolijk bejegenen: bovendien lijkt elke kleurtoets in de hoofden, handen en voeten veeleer uit levend vlees te bestaan dan uit verf die is aangebracht door een meester in de kunst. Dit bijzonder edele schilderij bevindt zich tegenwoordig bij de erven van de voornoemde Domenico Canigiani, die het de achting toedragen die een werk van Rafaël van Urbino toekomt.In 1507 trouwde de door Vasari genoemde rijke lakenhandelaar en Medici-aanhanger Domenico Canigiani met Lucrezia Frescobaldi. Waarschijnlijk voor deze gelegenheid gaf hij Rafaël de opdracht de Heilige Familie te maken als altaarschilderij voor de privékapel in zijn palazzo aan de Via de' Bardi in Florence. Een tedere, maagdelijke Maria zit aan de rechterkant losjes en ontspannen in een weiland alsof ze erop rust tijdens een uitstapje. Het zachte karmozijnrood van de jurk en het gedempte staalblauw van de mantel daarover benadrukken de lieflijkheid van haar gelaat. De pink van haar linkerhand gebruikt ze als bladwijzer bij de pagina in een boekje waar ze is gebleven bij het lezen. De inscriptie RAPHAEL.VRBINAS bevindt zich op een prominente plaats, namelijk de halslijn van haar jurk, zodat de signatuur van het schilderij gemakkelijk zichtbaar is voor de toeschouwer. Het is een vroeg voorbeeld van Rafaël die met deze handtekening een soort handelsmerk probeert op te zetten. Tegenover haar knielt Elisabet, een oudere vrouw, uitgebeeld als een antieke sibille en gekleed in een eenvoudige grijze mantel, waarvan de kraag versierd is met gouddraad. Ze draagt de sluier van een getrouwde vrouw en lijkt iets te zeggen tegen Jozef, een oudere man, die leunend op de wandelstok achter de twee vrouwen staat en luistert. Diens groene wambuis en de oker gekleurde jas harmoniëren met de kleuren van het landschap achter hem. Zijn prominente plaats - de top van de piramide - op het schilderij heeft vermoedelijk te maken met de toename van de Jozef-verering in de 16e eeuw in centraal Italië. Maar de hoofdpersonen van de voorstelling zijn de twee onschuldig naakte kinderen: Jezus en zijn familielid Johannes, die zes maanden ouder was. De kleine Jezus glijdt bijna van de schoot van zijn moeder terwijl hij een banderol grijpt die Johannes hem heeft overhandigd. Als je niet als kinderen wordt, zul je het koninkrijk der hemelen niet binnengaan. Deze gedachte die later door Jezus werd uitgedrukt, wordt hier geïllustreerd door de twee hoofdpersonen. Het speelse samenzijn heeft ook een diepere betekenis. Jezus ontvangt van Johannes een banderol met de tekst ECC[e] [a]GN[vs] DE[i], zie het Lam Gods. In dit gebaar geeft Johannes als de laatste profeet van het oude verbond de banderol van de geschiedenis door aan Jezus die als de zoon van God het verbond van God met mensen zal voltooien in een nieuw verbond. Rafaël geeft ons ook het beeld van een gesloten gezin dat, geïntegreerd in de compacte vorm van een piramide, door niets en niemand kan worden opengebroken. |
CherubijntjesBoven de Heilige Familie bevonden zich wolken waarop cherubijntjes dartelen. De opening naar de hemel kondigt de aanwezigheid van God aan. De engeltjes zijn zo niet alleen pittoreske vrome accessoires, maar verbinden hemel en aarde. Restaurateur François-Louis Collins verborg rond 1755 onder een blauwe hemel deze twee onvoltooide groepen engeltjes, omdat ze waren verminkt door een eerdere verkorting van het paneel. De engelen werden eind 19e eeuw als niet-origineel beschouwd en werden in 1982 herontdekt, toen na een zorgvuldige restauratie hun authenticiteit werd vastgesteld. |
|
Raffaello Sanzio (1483-1520)
Sacra Familia Canigiani (1507) Olieverf op populierhout, 131 x 107 cm München - Alte Pinakothek |