RAFAËL
Heilige familie van Frans I
Frans I
In 1518 werden verschillende religieuze werken van Rafaël door Leo X en zijn neef Lorenzo de'Medici gestuurd naar koning Frans I van Frankrijk (1494-1547). In dat jaar reisde Lorenzo naar de Loire om er op 5 mei Madeleine de la Tour d'Auvergne te huwen, en tevens om de paus te vertegenwoordigen als peetoom van de pasgeboren troonopvolger. Een van de geschonken schilderijen aan het koninklijk paar betrof Michaël en de draak. Een ander werk was het hier afgebeelde schilderij.
Het was bestemd voor de koningin. De scène van Elisabet die de Madonna met Kind bezoekt, viert de geboorte van de Franse troonopvolger. De kostbare stenen tegelvloer, de uit hout gesneden wieg in plaats van een kribbe, het motief van de uitgestrooide bloemen, het toegenomen aantal figuren en het grootschalige formaat verheffen het schilderij - zoals dat past bij de hoge status van de koninklijke familie - boven Rafaëls andere werken met de Heilige familie. Rafaël toont het kind Jezus dat zich in een heel bijzondere houding naar zijn moeder uitstrekt. Het doel is duidelijk om een visuele parallel te creëren tussen de houding van het kind en die van de aartsengel op het schilderij van Michaël en de draak. Het behendige kind lijkt – in spiegelbeeld en 90 graden gedraaid – op de pendant van de krachtige volwassen Michaël. Zo ontstaat er een verbinding tussen de pasgeboren troonopvolger, aan wie het Kind Jezus dan doet denken, en de koning, vertegenwoordigd door Michaël. In de jongen die uit de wieg opstaat, verschijnt al de gehoopte latere heldhaftige overwinnaar. Zo heeft Rafaël de twee werken bestemd voor het koninklijk paar nauw met elkaar verbonden. De uit zijn wieg opstijgende Jezus kent ook een andere interpretatie (zie verder). |
AtelierhulpIn het hoofdstuk over het leven van de schilder Giulio Romano (1499-1546) schrijft Giorgio Vasari in zijn Vite:En hij werkte in olieverf aan een heel mooie afbeelding van een heilige Elisabet, gemaakt door Rafaël, en naar koning Frans van Frankrijk gestuurd samen met een andere afbeelding van een heilige Margaretha, bijna geheel gemaakt door Giulio naar het ontwerp van Rafaël.Vanwege onder andere deze beschrijving neemt men aan dat Rafaël het paneel, gecomponeerd in zijn late stijl met sterk chiaroscuro, ook met medewerkers van zijn atelier tot stand heeft gebracht. Het schilderij toont zeven figuren die in een smalle ruimte zijn samengedrukt. Het is het meest 'dichtbevolkte' schilderij van alle Madonna met Kind-werken van Rafaël. Ook op narratief vlak is Rafaël hier baanbrekend bezig. In overeenstemming met zijn interesse in de theaterpraktijk van zijn tijd, wordt de scène gepresenteerd als een rijk netwerk van verhaallijnen, met de interactie tussen moeder en kind als hoofdscène, omringd door nevenscènes, waaronder de verering door het kind Johannes, de engel die bloemen strooit, en de contemplatie van Jozef. De Madonna en haar kind zijn duidelijk in het midden geplaatst. Ze zit en is naar links gedraaid, haar hoofd iets naar voren gebogen. Haar contemplatieve gezicht vormt de natuurlijke focus van het schilderij, haar blik rust op haar kind, dat geheel naakt is en schijnbaar net uit de frontaal getoonde wieg tevoorschijn komt. Lijkt deze wieg op een doodskist en is dit 'opstijgen' dan een prelude op Jezus' verrijzenis en hemelvaart? De voorgrond wordt ingenomen door een weelderig plaveisel van geometrisch gerangschikte marmeren stenen. Naar boven starend strekt het Christuskind zijn armen uit naar zijn moeder, die hem met haar handen ondersteunt. Elisabet, afgebeeld als een oudere vrouw, knielt links en draait zich om naar haar eveneens knielende zoontje Johannes de Doper, die een kruis(staf) bij zich heeft en zijn handen opheft in gebed, staart naar Jezus en zijn moeder. Elisabet duwt ondertussen de armen van de jongen samen om te bidden. Jozef staat rechts achter de Madonna. Aan de achterkant strekt een engel die van links naar binnen stormt zijn armen uit om kleurrijke bloemblaadjes over het hoofd van de Maagd te strooien. Onder zijn handen verschijnt het gezicht van een tweede engel. Een donkergrijze muur en een donkergroen gordijn (theater?) dient als achtergrond van de scène en linksboven kijkt een raam uit op een blauwe lucht met een stukje heuvellandschap. Rafaël signeerde het schilderij op de zoom van Maria's mantel: RAPHAEL.VRBINAS.PINGEBAT.M.D.X.VIII. |
|
Raffaello Sanzio (1483-1520)
Sacra Famiglia di Francesco I (1518) Olieverf op paneel overgebracht op doek, 207 x 140 cm Parijs - Louvre |