Paul Verheijen

RAFAËL

Madonna dell'Impannata

Finestra impannata

Giorgio Vasari is in zijn Vite zeer lovend over dit Madonna-schilderij van Rafaël:
En voor Bindo Altoviti schilderde hij diens portret als jongeman*, dat schitterend wordt gevonden; en evenzo een schilderij van Onze-Lieve-Vrouw dat hij naar Florence zond; tegenwoordig bevindt dit schilderij zich in het paleis van hertog Cosimo, in de kapel van de door mij gebouwde en gedecoreerde nieuwe vertrekken, waar het dienst doet als altaarstuk, en men ziet er een stokoude, zittende Sint-Anna die Onze-Lieve-Vrouw het naakte Kind aanreikt, prachtig van lichaam en gelaatstrekken, en met een lach die een ieder verblijdt die hem beziet; bovendien bracht Rafaël in zijn weergave van Onze-Lieve-Vrouw alles aan wat in het uiterlijk van een Maagd maar mogelijk is, waar bescheidenheid in de ogen samengaat met eerzaamheid op het voorhoofd, en men de gratie van de neus ziet zowel als de deugdzaamheid van de mond, en dan is ook haar kleed zodanig dat het wijst op een oneindige zuiverheid en eenvoud: ik denk inderdaad niet dat men op dit gebied iets beters te zien kan krijgen. Er is een zittende Johannes, naakt, en nog een vrouwelijke heilige die ook prachtig is; en als achtergrond is er een eenvoudig huis, waar Rafaël een met linnen bespannen raam heeft afgebeeld dat licht geeft aan het vertrek waarin de figuren zich bevinden.
Deze Madonna met Kind, Johannes de Doper en twee vrouwelijke heiligen dankt zijn naam aan het met linnen bespannen raam rechts op de achtergrond dat ook Vasari noemt.
* Inzet: Rafaël - Portret van Bindo Altoviti (1516-18) (Washington - National Gallery of Art, olieverf op paneel, 60 x 44 cm)

Twee vrouwen

Vasari schrijft over een stokoude zittende Anna en 'nog een vrouwelijke heilige'. Is zijn identificatie van Anna wel correct? Wie is die veel jonger uitziende heilige achter haar? Een nauwkeurige identificatie van beide heilige vrouwen wordt bemoeilijkt omdat de vrouwen geen herkenbaar attribuut bij zich hebben. Meer duidelijkheid zou er kunnen komen wanneer we meer weten over bijvoorbeeld familieleden van de rijke pauselijke bankier Bindo Altoviti (1491-1557). De moeder van Bindo heette Dianora en zijn vrouw Fiametta, maar heiligen met (afleidingen van) die naam missen we op de heiligenkalender.

In verschillende bronnen worden de vrouwen ook verschillend geïdentificeerd. De oudere vrouw zou ook Johannes' moeder Elisabet kunnen zijn. Voor de jongere heilige worden de namen genoemd van Maria Magdalena, of een van de drie Maria's, of Catharina van Alexandrië.

Infrarood onderzoek heeft aangetoond dat Rafaël in eerste instantie een oude man met baard had geschilderd op deze positie. Dat zou dan Jezus' voedstervader Jozef of Johannes' vader Zacharias kunnen zijn geweest.

Identificatie van een al wat ouder kind Johannes de Doper is natuurlijk onomstreden. Hij draagt zijn kruisstaf, wijst naar het Christuskind ('zie het Lam Gods') en draagt een dierenvel dat van zijn schouder lijkt te zijn afgegleden.
Raffaello Sanzio (1483-1520)
Madonna dell'Impannata (1511-15?)

Olieverf op paneel, 160 x 127 cm
Florence - Palazzo Pitti (Galleria Palatina)
2016 Paul Verheijen / Nijmegen