DIEGO VELÁZQUEZ

Thomas van Aquino en de hoer

Stomme os

Thomas van Aquino, vierde zoon van de Lombardische graaf Landolfo van Aquino en de Napolitaanse Theodora, werd circa 1225 op het kasteel Roccasecca bij Napels geboren.
Na een jeugd als oblaat (ter opvoeding aan het klooster aangeboden knaap) in het nabije klooster van Montecassino en filosofiestudent te Napels werd hij tegen de zin van zijn verwanten rond 1243 dominicaan.
Op weg naar Bologna werd hij overvallen door twee van zijn broers en op het familiekasteel gevangen gehouden.
Aldaar was er een voorval dat Velazquez hier heeft uitgebeeld (zie onder).
Na twee jaar bevrijdde zijn zus hem door Thomas in een mand uit zijn toren naar beneden te laten zakken.
Thomas studeerde eerst theologie te Parijs en werd daar vroeg kaal en zo enorm dik dat zijn medestudenten hem 'stomme os' noemden.
Het verhaal ging dat hij een halve cirkel uit zijn eettafel liet snijden om zijn buik plaats te bieden.
Maar ordebroeder Albertus Magnus (±1200-1280; feestdag 15 november) voorspelde dat door de hele wereld het gebrul van deze os te horen zou zijn.
Door Albertus' bemiddeling verwierf Thomas in 1252 een positie als lector in de theologie in Parijs.
In 1257 werd hij er met de franciscaan Bonaventura, die hem eens bij een bezoek gewezen moet hebben op een beeld van de lijdende Jezus als bron voor zijn Godskennis, professor aan de universiteit.
Van 1260 tot 1268 doceerde Thomas onder meer als pauselijk hoftheoloog te Orvieto en Viterbo en daarna tot 1272 weer te Parijs.
Uit bijzondere verering voor de heilige maagd Agnes droeg hij relieken van haar altijd bij zich.
Op weg vanuit Napels, waar hij een dominicaans studiecentrum opzette, naar het concilie van Lyon, stierf Thomas op 7 maart 1274 in de cisterciënzerabdij van Fossanuova.
Zijn relieken bevinden zich in de Saint-Etienne en de Saint-Sernin (zijn schedel) te Toulouse en de Santa Maria sopra Minerva (zijn rechterarm) in Rome.
Als kerkleraar is zijn erenaam doctor communis of doctor angelicus, 'universeel docent' of 'engelachtige leraar'.
Omdat zijn sterfdag 7 maart in de vasten valt, heeft men die plek op de liturgische kalender later verplaatst naar 28 januari, de dag van zijn reliektranslatie naar Toulouse.

De dominicanen hebben zijn cultus sterk proberen te stimuleren, maar desondanks is Thomas geen echte volksheilige geworden.
Er zijn in de kunst daarom ook betrekkelijk weinig scènes uit zijn leven uitgebeeld.
Zijn meest voorkomende attributen zijn een ster of zon (met gezicht) op de borst (al dan niet aan een collier), een kuisheidsgordel, soms een os en hij maakt vaak een onderrichtend gebaar: een vinger op de duim.

Kamergeleerde

Thomas schreef een bibliotheek vol met filosofische, theologische en mystieke werken, commentaren, monografieën, strijdschriften en vooral twee grote Summae,'hoogtepunten', waarmee hij in navolging van Augustinus een wetenschappelijke basis voor het geloof probeerde te zoeken: fides quaerens intellectum.
Met groten als Plato, Aristoteles, Descartes en Kant bepaalde hij het westerse denken.
Wie nu religieuze of filosofische studies volgt, kan niet om deze reusachtige (dus ook fysieke) man heen.
Op last van paus Urbanus IV schreef Thomas voor Sacramentsdag liturgische gebeden en Latijnse hymnen.

Brandend hout en kuisheidsgordel

Velázquez beeldt in dit schilderij een van de weinige tot de verbeelding sprekende scènes uit Thomas'' leven uit.
De familie van Thomas wilde hem in het familiekasteel door een hoer laten verleiden om hem aldus tot andere gedachten te brengen.
Met een brandend hout uit het haardvuur joeg de gevangene de verleidster echter de kamer uit en schroeide er een kruis mee in de deur, waarop een engel hem een hemelse kuisheidsgordel ter bemoediging gaf.
Op de achtergrond linksachter zien we de hoer de ruimte verlaten.
Het ingeschroeide kruis heeft Velázquez afgebeeld op de muur naast de schouw.
Twee engelen zijn gekomen om Thomas na de verleiding te bemoedigen met de kuisheidsgordel.
Op de voorgrond ligt het brandende stuk hout.
De opengeslagen boeken en de inktpot met de schrijfpenneveer op het krukje daarnaast geven aan dat Thomas zijn leven aan studie had gewijd.
Thomas draagt het witte habijt met de zwarte mantel van de orde der dominicanen.
Zwart en wit zijn traditioneel de dominicaanse kleuren.

Diego Velázquez (1599-1660)
Verzoeking van de heilige Thomas van Aquino (±1631)
Olieverf op doek, 244 x 203 cm
Orihuela - Museo Diocesano de Arte Sacro