LUCAS CRANACH sr.

Kruisiging

Veelvuldig geschilderd

De kruisiging van Christus op de heuvel van Golgotha heeft Lucas Cranach sr. (en zijn atelier) talloze malen geschilderd.
Het Corpus Cranach maakt melding van maar liefst 71 afbeeldingen.
Deze kruisigingswerken passen in de traditie van een Calvarië-afbeelding.
Er worden één of drie kruisen afgebeeld.
Het kruis van Christus is voorzien van de afkorting INRI.
De secundaire figuren zijn bijna altijd Maria en Johannes en vaak Maria Magdalena die het kruis vasthoudt.
In het geval van een ontwerp met meerdere figuren kunnen Pilatus en zijn entourage ook aanwezig zijn bij de gebeurtenis.
Soms vormen de dobbelstenen gooiende soldaten om Christus' gewaad een groep figuren binnen de kruisigingscène.
Een centurio, honderdman, mogelijk voorgesteld als een enkele ruiter of een prominente ruiter in een menigte, realiseert zich op het moment van de dood dat Christus echt de Zoon van God was.
Meer informatie over de soldaten in verband met de kruisiging is te vinden op de pagina over Longinus.

Druk bevolkte Calvariëberg

Als je uitgaat van de bovenhoeken vormen de kruisen van de beide moordenaars een soort vitrine.
Christus met wuivende lendendoek steekt duidelijk af tegen de bewolkte heldere lucht die naar boven toe steeds donkerder wordt.

De onderste helft van het schilderij wordt gevuld door de aanwezigen bij de kruisiging, in twee groepen verdeeld aan beide zijden van Christus' kruis.

Aan de linkerkant steunt Johannes de in rouw bezwijkende Maria, die nog door een van de heilige vrouwen moed wordt ingesproken.
Een toeschouwer steekt zijn tong spottend uit en draagt een stok met de azijnspons.
Maria Magdalena klampt zich wanhopig vast aan de staander van het kruis.

Rechts van het kruis is identificatie van de personen minder duidelijk.
Een gepantserde man met een tweetandige lans houdt de arm vast van een in het groen gekleed kind dat staat voor een eveneens in het groen geklede man.
Kinderen aanwezig bij Christus' kruisiging zijn tamelijk uniek in de iconografie van deze scène.
Beeldt Cranach hier een joodse vader en kind uit verwijzend naar het beruchte bijbelcitaat 'zijn bloed kome over ons en onze kinderen' (Matteüs 27,25)?

Geheel rechts is een nog fraaier uitgedoste gepantserde man in gesprek met een in het rood geklede man.
Vermoedelijk heeft Cranach hier de Romeinse honderdman uitgebeeld die, wijzend naar Christus, aan een hogepriester(?) vertelt dat Christus waarlijk de zoon van God was.

Volgens de gebruikelijke iconografie heeft de slechte moordenaar die links van Christus hangt zijn gezicht van hem afgewend.
Cranach laat hem naar beneden kijken.
De goede moordenaar kijkt bijgevolg omhoog naar Christus.

Cranach bewijst zijn kundigheid vooral in de rijk gevarieerde dramaturgie van de figuren.

Lucas Cranach der Ältere (1472-1553)
Kreuzigung Christi (1508-10)
Olieverf op lindenhout, 42 x 28 cm
Frankfurt am Main - Städel Museum