LEONARDO DA VINCI
Madonna in drie grotten
OpdrachtDe Maagd op de Rotsen of Madonna in de Grot is de benaming voor mogelijk drie schilderijen van Leonardo da Vinci.Van het Broederschap van de Onbevlekte Ontvangenis ontving hij de opdracht voor het vervaardigen van een altaartriptiek voor de kapel van de kerk San Francesco il Grande in Milaan. Het contract is bewaard gebleven en gedateerd op 25 april 1483. Alleen dit deel van het altaarstuk is bewaard gebleven. De afbeelding moest uitbeelden hoe de Heilige Familie tijdens de Vlucht naar Egypte een schuilplaats zocht in een grot waar zij Johannes de Doper ontmoetten die werd beschermd door de aartsengel Uriël. Als dit echter de Vlucht naar Egypte moest uitbeelden, waar is dan Jozef gebleven? Dat er meerdere versies zijn komt misschien door het feit dat het Broederschap niet tevreden was met het resultaat en dat er andere versies moesten komen. Was er bijvoorbeeld onduidelijkheid over het biddende en het zegenende kind: wie is Jezus, wie is Johannes de Doper? |
Drie versiesDe oudste versie (1) is vervaardigd tussen 1483 en 1486 in Milaan, een volgende versie (2) ontstond tussen 1491 en 1508 en in 2002 ontdekte Carlo Pedretti (1928-2018), vooraanstaand kenner van het werk van Da Vinci, nog een versie in een Zwitserse verzameling (3), waarver onder kunstcritici geen consensus over de authenticiteit bestaat.Deze derde Maagd op de Rotsen zou zijn geschilderd tussen 1495 en 1497. Het meest opvallende verschil - los van de verschillende kleurenpaletten en de drager - met de andere twee vertoont versie 2 waar het wijsgebaar van de engel ontbreekt en het kind onder de mantel van Maria een kruisstaf over zijn schoudertje draagt. Dat laatste maakt het kind tot Johannes de Doper wat de vraag oproept waarom Johannes bij Maria zit en Jezus bij de engel. In de andere twee versies ontbreekt de kruisstaf en zal het kind dus Jezus zijn, die - zoals te verwachten - onder de mantel van zijn moeder beschermd wordt. Het kind Johannes zit bijgevolg bij de engel. En zoals de volwassen Johannes in het openbare leven van Jezus naar hem zal wijzen als Lam Gods, zo wijst de engel in deze twee versies ook naar het Kind Jezus. Is versie 2 dan misschien toch de oudste en mogelijk afgekeurde versie? |
De engel
Voor de afgebeelde engel, waarvan een ontwerpschets bewaard is gebleven, valt te denken aan:
- Een anonieme engel Is het de engel uit het Evangelie volgens Matteüs die waarschuwde voor de kindermoord in Betlehem, met als gevolg de vlucht naar Egypte? (Matteüs 2,13) - Gabriël Deze engel kondigde volgens het Evangelie van Lucas de geboorte aan van zowel Johannes als Jezus. (Lucas 1,19 en 1,26) - Uriël Dit is de meest waarschijnlijke optie, aangezien deze engel in de legendes over de ontmoeting tussen Jezus en Johannes de Doper tijdens de vlucht naar Egypte een rol speelt. Salomé, de vrouw uit diezelfde legenden die meevluchtte naar Egypte om voor Jezus te zorgen, valt als mogelijkheid af, omdat zij dan zou zijn afgebeeld met engelenvleugels. |
|
Leonardo da Vinci (1452-1519)
La Vergine delle rocce 1 - Olieverf op paneel overgebracht op doek, 199 x 122 cm Parijs - Louvre 2 - Olieverf op paneel, 190 x 120 cm Londen - National Gallery 3 - Olieverf op paneel overgebracht op doek, 155 x 122 cm Zwitserland - Particuliere collectie |