ANDREA DEL SARTO

Rafaël en Leonardus

Merkwaardige combinatie

Onder de kruisdragende Christus zijn vier figuren afgebeeld die afkomstig zijn uit verschillende tijden en verhalen.
Centraal staat de aartsengel Rafaël.
In zijn rechterhand draagt hij een voorwerp dat grote gelijkenis vertoont met een wierookscheepje.
Hier is het waarschijnlijk bedoeld als 'doosje' waarin de gal van de vis wordt bewaard die Tobit moet genezen.
Met zijn rechterhand begeleidt hij Tobits zoon Tobias die de gevangen vis onder zijn arm vasthoudt.
Zijn hondje aan zijn voeten kijkt het schilderij uit.

De knielende opdrachtgever is geïdentificeerd als de Florentijnse zijdehandelaar Leonardo di Lorenzo Morelli.
Rijke kooplieden schonken vaak altaarstukken aan hun nog jonge zoons om ze onder de bescherming van Rafaël te plaatsen, zoals deze ook 'engelbewaarder' voor Tobias was geweest in het Bijbelverhaal.

Voor de vierde persoon worden twee tegenstrijdige namen genoemd die beide samenhangen met de namen van de goedgevige geknielde man.
Het Kunsthistorisch Museum in Wenen identificeert hem als Laurentius van Rome.
Andere bronnen houden het op Leonardus van Noblac.
Kijkend naar het attribuut dat hij in zijn hand houdt, lijkt hij eerder op Leonardus dan op Laurentius.

Leonardus van Noblac

Deze heilige was een edelman aan het hof van Clovis en wordt soms ook Leonardus van Limoges, van Noblat of van Aquitanië genoemd.
Zijn legendarische Vita vertelt dat elke gevangene die in zijn nood tot hem bad, werd bevrijd van zijn ketens die smolten als was voor het vuur.
Volgens een andere versie besteedde hij zijn geld aan het vrijkopen van gevangenen.
Hij werd kluizenaar, leefde van wilde kruiden en vruchten en bouwde een Mariakapelletje bij zijn cel.

De Legenda Aurea verhaalt in hoofdstuk 151 dat Clotilde, de heilig verklaarde (feestdag 4 juni) vrouw van Clovis, in het bos door weeën werd verrast.
Clovis deed een dringend beroep op Leonardus om zowel voor zijn vrouw te bidden als voor de geboorte van een gezonde zoon.
Aldus geschiedde en de koning bood hem vervolgens een schat goud en zilver aan dat Leonardus weigerde.
Ook het aanbod om het hele bos van de koning als geschenk te krijgen accepteerde hij niet helemaal, alleen een deel ervan dat hij in één nacht op zijn ezel kon omtrekken.
Daar stichtte hij een stad die hij Nobiliacum noemde (nu: Saint-Léonard-de-Noblat bij Limoges), omdat hij de koning zo nobel vond.

Kruisvaarders bezochten later de Romaanse kerk aldaar alvorens naar het Heilig Land te trekken.
De kerkelijke feestdag van Leonardus is op 6 november.

Leonardus wordt gewoonlijk afgebeeld in het habijt van een monnik of met de dalmatiek van een diaken, soms met Franse lelies, een toespeling op de tijd die hij aan het Franse hof doorbracht.
Zijn attributen zijn de ketenen van gevangenen.
Hoewel Laurentius ook diaken was en in de christelijke iconografie vaak de dalmatiek van een diaken draagt, lijkt het voorwerp in de hand van de heilige op het paneel van Del Sarto onmiskenbaar meer op ketenen (met bevestigingsringen) dan op een rooster waarop Laurentius werd gemarteld.
Niet uit te sluiten is dat Del Sarto een combinatie van beide heiligen heeft geschilderd.

Andrea del Sarto (1486-1530)
Aartsengel Rafaël met Tobias, Laurentius / Leonardus (?) en Leonardo di Lorenzo Morelli (1512)
Houten paneel, 178 x 153 cm
Wenen - Kunsthistorisches Museum