HOLLANDSE MEESTERS UIT DE HERMITAGE
Oogappels van de Tsaren
7 oktober 2017 - 27 mei 2018
Amsterdam - Hermitage
Cornelis Cornelisz van Haarlem (1562-1638)
Zondaars voor de zondvloed (1594) Olieverf op doek, 93 x 170 cm Genesis 6 |
|
Deze eerste bewoners van de Aarde genieten volop van liefde, muziek en wijn.
Hun lichtzinnigheid wekt Gods toorn en hij besluit de mens uit te roeien. De ark van Noach linksboven verwijst naar dit zondvloedverhaal. Deze bijbelpassage geeft Cornelis Cornelisz. vooral de gelegenheid welgevormde jonge mannen en vrowen in de vrije natuur te schilderen. Met subtiel erotisch gedrapeerde kledingstukken accentueert hij juist hun naaktheid. Blanke vrouwenlichamen als marmersculpturen steken af tegen gebruinde mannentorso's. Cornelis Cornelisz.' typisch heldere kleurenpalet valt in dit pas gerestaureerde werk extra op. Een meesterlijk voorbeeld van het Haarlemse maniërisme. Karel van Mander in zijn Schilderboek: Een wonderlijk mooi gedaan en weloverwogen werk. |
Pieter Lastman (1583-1633)
God verschijnt aan Abraham bij Sichem (1614) Olieverf op doek (overgezet van paneel), 72 x 122 cm Genesis 12,1-9 |
|
In opdracht van God verhuist Abraham met zijn vrouw Sara, zijn neef Lot, alle huisgenoten, dieren en huisraad naar Kanaän.
In deze Bijbelscéne toont Lastman zijn rijpe vakmanschap, maar ook zijn uitzonderlijke verteltalent door betekenisvolle details en verwijzingen. Vernieuwend is zijn weergave van de 'stem van God' als lichtstralen. Met de expressief gebarende figuren toont hij hun diepste emoties. Hij geeft verschillende nuances van verbijstering weer in de dankbaar gevouwen handen van Abraham, het verbaasde gebaar van Sara en de afwerend uitgestrekte handpalmen van Lot. De bok is zo levensecht dat je hem bijna kunt ruiken. |
Pieter Lastman (1583-1633)
Abraham en de drie engelen (1623?) Olieverf op paneel, 72 x 122 cm Genesis 18,1-15 |
|
Lastman kiest het moment dat stamvader Abraham neerknielt en de drie reizigers begroet.
Traditiegetrouw beeldt hij deze hemelse boodschappers uit als knappe jongelingen, maar identiek, zonder individuele trekken want zij belichamen de goddelijke Drie-eenheid. De plooien van hun kleding benadrukken hun bijna gebeeldhouwde poses. Eén engel staat in het tegenlicht. Lastman experimenteert met 'moeilijke' belichtingen, een aspect dat de jonge Rembrandt van zijn leermeester overneemt. Als historieschilder beheerst de erudiete Lastman vele artistieke vaardigheden. Hier combineert hij de figuren vakkundig met een weelderig landschap, verschillende dieren en elementen van stillevens. |
Joachim Wtewael (ca 1566-1638)
Lot en zijn dochters (ca 1604) Olieverf op doek, 166 x 209 cm Genesis 19,30-38 |
|
Op de achtergrond brandt de zondige stad Sodom, door God verdelgd.
Als enige overlevende man laat Lot, dronken gevoerd, zich verleiden door zijn dochters en verwekt zo hun nageslacht. Naast de aarzelend amoureuze verschijning van de dochter met de druiventros vervult haar zus de sleutelrol in dit verleidingsthema. Haar soepele, in koele tinten geschilderde lichaam reflecteert het licht; het lijkt wel van gepolijst, licht geaderd marmer. Het geheel ademt uitbundige overvloed. Wtewael demonstreert zijn vakmanschap in deze overweldigende scene, waarmee ook hijzelf zowel verleidt als, wellicht, choqueert. |
Matthias Stom (1589/90-1649)
Esau verkoopt zijn eerstgeboorterecht aan Jakob (1640-1650) Olieverf op doek, 118 x 164 cm Genesis 25,29-34 |
|
Esau, de favoriete zoon van Isaak, komt na de hazenjacht zo hongerig thuis dat hij zich ertoe laat verleiden zijn eerstgeboorterecht af te staan aan zijn jongere broer Jakob in ruil voor een bord warme linzen.
Tussen hen in staat hun moeder Rebekka met gespannen blik. Jakob, vrouwelijk uitgebeeld als moeders oogappel, maakt hetzelfde gebaar als Rebekka als teken van hun samenzwering. Met de kaars die de figuren uit het halfduister oplicht, versterkt Stom de spanning van dit moment. Na zijn opleiding in het Romeinse atelier van Gerard van Honthorst maakt Matthias Stom deze 'Siciliaanse nocturne', een parel uit de collectie van Pjotr Semjonov-Tjan-Sjanski. |
Nicolaes Moeyaert (ca 1592-1655) Samuel en Saul (±1648) |
Abraham Bloemaert (1564-1651)
Landschap met de profeet Elia (1605-15 / 1610-20?) Olieverf op doek, 72 x 97 cm 1 Koningen 17,1-7 |
|
Elia verbergt zich op bevel van God op een afgelegen plek.
Daar brengen raven de profeet met zijn grijze baard brood en vlees. Terwijl Elia pathetisch zijn handen naar de hemel uitstrekt, is de natuur doordrenkt van onrust en dreiging: eeuwenoude bomen met kromme, knoestige takken, onstuimige stapelwolken, een verstarde bergkam aan de horizon. Bloemaert versterkt het intense karakter van het landschap door zijn spel met licht, schaduw en felrood. De virtuoze historieschilder Abraham Bloemaert schept een reusachtig oeuvre en vergaart roem als briljant colorist. Ferdinand Sol en Gerard van Honthorst behoren tot zijn vele getalenteerde leerlingen. |
Nicolaes Berchem (1620-1683)
Verkondiging aan de herders (1649) Olieverf op doek, 216 x 314 cm Lucas 2,8-14 |
|
Nicolaes Berchem behoort tot de beste Hollandse 'italianisanten'.
Hij schildert talloze landschappen met zuidelijke lichtval en pastorale figuren. De 'Verkondiging aan de herders' keert bij hem vaak terug. Deze versie is de meest monumentale en voor een Hollandse meester ongebruikelijk groot. De personages zijn niet bevreesd en verward maar luisteren deemoedig naar de aartsengel. Deze verlicht de scène in de idyllische natuur. Rechtsboven zien we het uiteinde van de straal van de kerstster, één zwevend engeltje lijkt meedogenloos afgesneden. Onderzoek tijdens een restauratie in 2001 (deels mogelijk gemaakt door de Vrienden van de Hermitage Nederland) bevestigde dat het doek ooit is verkleind. |
Lucas van Leyden (1489-1533) Genezing van de blinde van Jericho (1531) |
Gerard van Honthorst (1592-1656)
Christus in de hof van Getsemane (ca 1617) Olieverf op doek, 113 x 110 cm Marcus 14,32-47 // |
|
Christus' deemoedige gebedshouding met gesloten ogen drukt heel krachtig en sober zijn bereidheid uit zich te offeren voor de mensheid.
Het dramatische clair-obscur benadrukt de tragische schoonheid van de roerloze mens in zijn blauwe gewaad en felrode overkleed. Zijn nauwelijks te onderscheiden, slapende leerlingen en de soldaten met fakkel op de achtergrond wijzen vooruit naar zijn gevangenneming. Dit indrukwekkende religieuze werk schildert de bekendste caravaggist Gerard van Honthorst in Rome. De engel met de wijzende vinger refereert aan Caravaggio's beroemde Roeping van Mattheüs (ca. 1599, Rome, San Luigi dei Francesi). Vanwege zijn meesterlijke 'nocturnes' wordt hij Gherardo delle Notti, 'Gerard van de Nachten' genoemd. Dit schilderij verwierf tsaar Nicolaas I via bemiddeling van de Russische ambassadeur in Frankrijk. |
School van Rembrandt (Nicolaes Maes?)
Bespotting van Christus (ca 1650-55) Olieverf op doek, 190,5 x 119,5 cm Marcus 15,16-19 // |
|
Beulen bespotten Christus als zogenaamde 'Koning der Joden' met een doornenkroon en een rietstok als 'scepter', waarmee ze hem aanstonds zullen aftuigen.
Het duister waarin de beulen zijn gehuld, onderstreept hun twijfelachtige rol. Het kwetsbare naakte lichaam van Christus, mikpunt van spot, vangt het voile, bleke licht. Dit indrukwekkende schilderij werd tot circa 1850 zonder voorbehoud toegeschreven aan Rembrandt. De zittende figuur van de lijdende Christus doet denken aan Rembrandts modelstudies in etsen. De opzet met levensgrote figuren, het dramatische clair-obscur en de schilderstijl verwijzen echter naar de directe omgeving van de meester. Wellicht is het werk van een van zijn leerlingen. |
| Zie ook de eerdere tentoonstelling SPAANSE MEESTERS UIT DE HERMITAGE in 2015-16. |