Zuivere JHWH-cultus - Strijd tegen de Baäl-cultus - Terugkomst - Prototype - Attributen |
Zuivere JHWH-cultusElia is een profeet uit de 9e eeuw VGJ over wie wordt bericht in 1 Koningen 17-19 en 21 en in 2 Koningen 1-2.Hij geldt als de belangrijkste profeet van het volk van Israël en werd, onder meer vanwege zijn strijd voor de zuiverheid van de JHWH-cultus en zijn godservaringen, gelijkgesteld met Mozes. Hij trad, zoals ook zijn leerling en opvolger Elisa, corrigerend op in de periode waarin de koningen van het Noordrijk geneigd waren de JHWH-dienst te verruilen voor andere cultussen. Elia, wiens naam ‘mijn God is JHWH’ betekent, kwam uit Tisbe, Oost-Jordanië, en begon als eremiet die leefde van brood dat raven hem brachten. Hij zegde koning Achab, die zich misdroeg en gehuwd was met de teugelloze Izebel, die de profeten van JHWH vijandig gezind was, een droogte van enkele jaren aan. Tijdens de daaropvolgende hongersnood liet hij zich op aanwijzing van JHWH in Sarefat verzorgen door een weduwe die hij hout sprokkelend bij de stadspoort aantrof. Haar pot met meel en kruik met olie raakten op wonderbaarlijke wijze nimmer uitgeput. Toen haar zoontje stierf werd het kind door de profeet, die driemaal boven op de knaap ging liggen, uit de dood opgewekt. |
Strijd tegen de Baäl-cultusIn het noordelijk grensgebied van het Noordrijk bestreed hij de cultus van Baäl op de Karmelberg tijdens een rituele competitie met diens priesters.De Baälspriesters konden niet gedaan krijgen dat hun god het vuur onder hun offerdier ontstak. JHWH deed dit wel onder het offerdier van Elia. De priesters werden op zijn bevel gedood. Daarop maakte hij, met overvloedig resultaat om regen biddend, een einde aan de droogteperiode. Hij moest echter de vlucht nemen voor de bedreigingen van Izebel, die in woede ontstak toen zij vernam wat hij op de Karmel had aangericht. Onderweg werd Elia gesterkt door het door een engel gebracht voedsel, waarop hij veertig dagen kon teren, en door een godservaring op de berg Horeb: niet in storm, aardbeving of vuur, maar ‘in het suizen van een zachte bries’ kwam JHWH tot hem. Hebzucht van de vorst en onrecht aan eenvoudigen klaagde Elia aan. Zo voorspelde hij dat Izebel zou worden vermoord en dat haar lijk door de honden verslonden zou worden, toen zij - na haar man zijn slappe houding in de zaak te hebben verweten - een zekere Nabot, die zijn wijngaard niet aan de koning had willen afstaan, door steniging had laten ombrengen, hoewel hij in zijn recht stond. Ook het einde van koning Achazja, de JHWH al evenzeer vijandig gezinde zoon van Achab, werd door de profeet aangezegd. Elia werd door een vurige, met paarden bespannen wagen ten hemel opgenomen. Zijn leerling Elisa nam, hoewel hij ervan overtuigd was dat zijn grote leermeester onvervangbaar was, de profetenmantel van hem over en zette het werk voort. |
TerugkomstSpoedig na Elia's dood werd voorspeld dat hij zou terugkeren op aarde.Deze zondeloze man was na zijn hemelvaart in de hemel onophoudelijk in de weer om alles voor Israël ten beste te keren. Sommigen meenden dat hij nog regelmatig op aarde terugkeert. Nog steeds staat bij het joodse Pesach-maal altijd de deur open en een stoel met wijnbeker voor hem gereed. Het Tweede Testament, dat hem vaak vermeldt en dat Johannes de Doper en zelfs Jezus als een nieuwe Elia ziet, stelt hem op gelijke hoogte met Mozes. |
PrototypeElia werd ook prototype van Jezus' hemelvaart.Bij de transfiguratie van Jezus op de berg Tabor verscheen Elia met Mozes naast de verheerlijkte Jezus. Vooral in de kerken van het Oosten was Elia, hoog vereerd als heilige, een zeer populaire figuur. Men beschouwde hem als een wonderdoener en, met Johannes de Doper, als een voorloper van de christelijke asceten. In typologische zin was de hemelvaart van Elia voorafbeelding in woord en beeld van die van Jezus. Via berichten van pelgrims naar de heilige plaatsen in Palestina, met name over zijn heiligdom op de berg Karmel, drong zijn verering vanaf de 5e eeuw door in het hele Byzantijnse Rijk, waar hij als bijna-naamgenoot de cultus van de zonnegod Helios verdrong. In het Westen ziet de orde van de karmelieten, rond 1154 in Palestina begonnen door de heilige Bertold van Calabrië, zich als de voortzetster van de spiritualiteit van Elia en de gemeenschap van de ‘profetenzonen’ uit diens tijd. In de heiligencanon kreeg hij een eigen feestdag op 20 juli. Elia is patroon van de orde der karmelieten, van automobilisten, luchtschepen, verkeer en vliegtuigen. Hij helpt tegen brandgevaar en onweer. |
Attributen
|
| 2016 Paul Verheijen / Nijmegen |