ROGIER VAN DER WEYDEN ONTSLUIERD

14 juni t/m 9 september 2018
Den Haag - Mauritshuis

Rogier van der Weyden (1399/1400-1465)
Bewening van Christus met Pierre de Ranchicourt (circa 1460-64)
Paneel, 80,7 x 130,3 cm
Den Haag - Mauritshuis

Nederlandse schilderkunst

Het begin van de Nederlandse schilderkunst gaat terug naar de tijd dat de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden in een groot rijk onder Philips de Goede verenigd waren.
Kunstenaars die een leidende rol speelden, waren de gebroeders Van Eyck en Rogier van der Weyden, die respectievelijk in Brugge en Brussel werkzaam waren.

Bisschop van Atrecht *

De opdrachtgever van deze Bewening, Pierre de (Petrus VIII van) Ranchicourt, bisschop van Atrecht (Latijn: Atrebatum, het huidige Arras in Noord-Frankrijk), die rechts met zijn beschermheiligen Petrus en Paulus is afgebeeld.
Vol eerbied knielt hij voor het dode lichaam van Christus na de kruisafneming door Josef van Arimatea en Nikodemus.
Op de geborduurde boorden van zijn mantel zijn de twaalf apostelen afgebeeld, van wie de zes op zijn linkerboord volledig zijn te zien.

Maria, gesteund door de apostel en evangelist Johannes, knielt diep bedroefd neer.
Ook de andere drie Maria's geven op hun eigen wijze uiting aan hun verdriet.

Volgens de evangelies vond de kruisiging plaats op Golgota, dat Schedelplaats betekent.
Een buitenbijbelse traditie meent dat Adam hier begraven zou zijn.
De schedel op de voorgrond is dus misschien die van Adam.
De zondeval van Adam is door de kruisdood van Christus teniet gedaan.
Van der Weyden plaatst Golgota in een groen heuvellandschap met links in de verte Jeruzalem, maar de ommuurde stad en de andere bebouwing op de achtergrond hebben weinig met het Heilige Land te maken.
De poortgebouwen, het kasteel met trapgevels en het duivenhuis rechts lijken eerder Vlaams.

^{* Bron: Stichting Johan Maurits van Nassau - Mauritshuis

Den Haag 1979 (3e herziene druk)

Tegenwoordig bestaat er volgens Stefan Kuiper van De Volkskrant twijfel over deze identificatie, aangezien er geen sluitend bewijs voor is.

Tot het tegendeel is bewezen, blijft bisschop Ranchicourt echter de meest waarschijnlijke kandidaat.}

Middelpunt

Het middelpunt van de compositie vormt Maria met haar Zoon, die haar, volgens de traditie, Zeven Smarten zou bereiden.
Uit deze religieuze gevoelens en gedachtenwereld put Rogier van der Weyden (en / of zijn medewerkers?) zijn inspiratie, maar De Ranchicourt zal zeker ook belang hebben gehecht aan de natuurgetrouwe weergave van zijn eigen persoon als trouwe dienaar en volgeling van Christus.

Bijbelse taferelen worden verplaatst naar de eigen vertrouwde omgeving, die met een overvloed aan levensechte details wordt weergegeven.
Kristalheldere voorstellingen wekken de illusie van een echte wereld.
Aan dat naturalisme voegt Rogier van der Weyden nog een belangrijk element toe: hij schildert emoties.
Zijn personages deppen hun tranen, vouwen hun handen of houden vertwijfeld een hand voor het hoofd.

Restauratie

De Bewening is het oudste schilderij in het Mauritshuis en het enige werk van Van der Weyden dat in Nederlands bezit is.
Het vergeelde vernis en latere retouches zullen tijdens een enkele maanden durende restauratie worden verwijderd. Het Mauritshuis heeft een traditie van openbare restauraties in een daarvoor speciaal ingerichte ruimte, teneinde de bezoekers te betrekken bij een belangrijk, maar vaak onderbelicht, aspect van het museumvak: de zorg voor en onderzoek naar de collectie.

Rogier van der Weyden (1399/1400-1465)
De bewening voor het graf (circa 1460-64)
Paneel, 94 x 110,7 cm
Florence - Uffizi

Tweede altaarstuk

De presentatie wordt aangevuld met een bijzonder bruikleen: De Bewening voor het graf, ook van de hand van Rogier Van der Weyden.
Dit schilderij wordt voor het eerst in Nederland tentoongesteld.
Bovendien zijn de twee altaarstukken niet eerder langdurig samen te zien geweest.
De schilderwijzes van beide altaarstukken lijken sterk op elkaar vooral voor de tekening onder de verflagen.
Toch zijn er ook verschillen: het aantal personen rondom het dode lichaam van Christus is hier gehalveerd: een opdrachtgever, Petrus, Paulus en twee van de drie Maria's ontbreken.
Van hen is alleen Maria Magdalena met haar lange haren en zalfpot aanwezig.
De uitvoering en de detaillering zijn bovendien in sommige opzichten verfijnder.