GEERTGEN TOT SINT JANS

Tweeluik

Gescheiden

Men heeft verondersteld dat deze twee paneeltjes oorspronkelijk een tweeluik vormden met de rozenkransdevotie als thema.
Het linkerpaneeltje zou dan bij de Droevige Geheimen van de rozenkrans behoren en het rechterpaneeltje bij de Glorievolle Geheimen, hetgeen de vele musicerende engelen rondom de Madonna met Kind zou verklaren.
Hoe het ook zij: momenteel zijn ze gescheiden van elkaar.

De twee heiligen die Geertgen Sint Jans toevoegde aan Maria en Johannes bij de Calvarië-afbeelding op het linkerluikje zijn Hiëronymus met kastijding-steen en kardinaalshoed en Dominicus met een rozenkrans.
Op de achtergrond zien we andere scènes uit het passieverhaal, van Getsemane tot de bewening.

Het rechterluikje geeft een verheerlijking van Maria weer als een optelsom van bijbelteksten.
Het visioen toont Maria die op de maansikkel zit en onder zich de draak verplettert.
Zij wordt omringd door engelen met muziekinstrumenten en de Arma Christi.
Het visionaire karakter wordt versterkt door het hemelse licht dat moeder en kind omgeeft.
Deze verschijning van Maria gaat terug op het laatste boek van de Bijbel, De Openbaring of Apokalyps van Johannes:

Er verscheen in de hemel een indrukwekkend teken: een vrouw, bekleed met de zon, met de maan onder haar voeten en een krans van twaalf sterren op haar hoofd.
^{(Openbaring 12,1)}

Citaat

Over het rechterluikje schreef Wieteke van Zeil:

Een minuscuul middeleeuws schilderijtje van de weinig bekende Geertgen tot Sint Jans. Een geweldig werkje, dat wel. Met een beetje gevoel voor marketing zou het de Nachtwacht of Mona Lisa van Museum Boijmans Van Beuningen kunnen zijn, de artistieke waarde heeft het in elk geval. En het mysterie, en de schoonheid. Elke keer als ik ervoor sta in Rotterdam, wil ik niet stoppen met kijken. Het schilderijtje heeft, en hier werd de associatie me in de schoot geworpen, ook een universum dat lijkt uit te dijen of exploderen. [...] Maria, de moeder Gods, met een kleine baby Jezus op de arm. In de kleurrijke sfeer zitten eindeloos veel details van engelen met muziekinstrumenten. Hoe dichterbij je komt, hoe meer details je ziet en hoe lastiger dat stoppen met kijken dus wordt. Hier is Jezus, met zijn moeder Maria, heerser van het Al, het hele universum. Het is gedeeltelijk gebaseerd op teksten uit de Apocalyps, uit het bijbelboek de Openbaring van Johannes, maar voor een groot deel is het vooral de machtige verbeeldingskracht van een kunstenaar.
^{(In: De Volkskrant 19 februari 2022)}

Geertgen tot Sint Jans (van Haarlem) (1460-65 - 1490-95)
Tweeluik (1490-95)

Kruisiging (links)
Olieverf op paneel, 24 x 18 cm
Edinburgh - National Galleries of Scotland

Verheerlijking van Maria (rechts)
Olieverf op paneel, 24 x 18 cm
Rotterdam - Boijmans Van Beuningen